6. อิโตทินฺนกถาวณฺณนา

[488-491] อิทานิ อิโต ทินฺนกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ, เปตา กาลงฺกตา ตหิ’’นฺติ (เป. ว. 19) วจนํ นิสฺสาย ‘‘ยํ อิโต จีวราทิ ทินฺนํ เตเนว ยาเปนฺตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ราชคิริกสิทฺธตฺถิกานํ; เต สนฺธาย อิโต ทินฺเนนาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺส ฯ ปุน จีวราทิวเสน อนุยุตฺโต ปฏิกฺขิปติฯ อญฺโญ อญฺญสฺส การโกติ อญฺญสฺส วิปากทายกานํ กมฺมานํ อญฺโญ การโก, น อตฺตนาว อตฺตโน กมฺมํ กโรตีติ วุตฺตํ โหติฯ เอวํ ปุฏฺโฐ ปน อิตโร สุตฺตวิโรธภเยน ปฏิกฺขิปติฯ ทานํ เทนฺตนฺติ ทานํ ททมานํ ทิสฺวาติ อตฺโถฯ ตตฺถ ยสฺมา อตฺตโน อนุโมทิตตฺตา จ เตสํ ตตฺถ โภคา อุปฺปชฺชนฺติ, ตสฺมาสฺส อิมินา การเณน ลทฺธิํ ปติฏฺฐเปนฺตสฺสาปิ อปฺปติฏฺฐิตาว โหติฯ น หิ เต อิโต ทินฺเนเนว วตฺถุนา ยาเปนฺติฯ เสเสสุปิ สุตฺตสาธเนสุ เอเสว นโยติฯ

อิโต ทินฺนกถาวณฺณนาฯ

7. ปถวีกมฺมวิปาโกติกถาวณฺณนา

[492] อิทานิ ปถวี กมฺมวิปาโกติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา ‘‘อตฺถิ อิสฺสริยสํวตฺตนิยํ กมฺมํ, อาธิปจฺจสํวตฺตนิยํ กมฺม’’นฺติ เอตฺถ อิสฺสรานํ ภาโว อิสฺสริยํ นาม , อธิปตีนญฺจ ภาโว อาธิปจฺจํ นาม, ปถวิสฺสริยอาธิปจฺจสํวตฺตนิกญฺจ กมฺมํ อตฺถีติ วุตฺตํฯ ตสฺมา เยสํ ‘‘ปถวี กมฺมวิปาโก’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปถวีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ สุขเวทนียาติอาทิ กมฺมวิปากสภาวทสฺสนวเสน วุตฺตํฯ ‘‘ผสฺโส โหตี’’ติอาทินา นเยน นิทฺทิฏฺเฐสุ วิปาเกสุ ผสฺโส สุขเวทนียาทิเภโท โหติฯ โส จ สญฺญาทโย จ สุขเวทนาทีหิ สมฺปยุตฺตา, เวทนาทโย สญฺญาทีหิ, สพฺเพปิ สารมฺมณา, อตฺถิ จ เนสํ ปุเรจาริกอาวฏฺฏนาทิสงฺขาตํ อาวชฺชนํ, กมฺมปจฺจยภูตา เจตนา, โย ตตฺถ อิฏฺฐวิปาโก, ตสฺส ปตฺถนา, ปณิธานวเสน ปวตฺตา มูลตณฺหา, กิํ เต เอวรูปา ปถวีติ ปุจฺฉติฯ อิตโร ปฏิกฺขิปติฯ ปฏิโลมปุจฺฉาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

[493] กมฺมวิปาโก ปเรสํ สาธารโณติ ปญฺเห ผสฺสาทโย สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, กมฺมสมุฏฺฐานํ รูปญฺจ ปถวีอาทีนํเยว จ สาธารณภาวํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ

อสาธารณมญฺเญสนฺติ สุตฺตํ ปรสมยโต อาหริตฺวา ทสฺสิตํฯ สพฺเพ สตฺตา ปถวิํ ปริภุญฺชนฺตีติ ปญฺเห ปถวิํ อนิสฺสิเต สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, นิสฺสิเต สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ปถวิํ อปริภุญฺชิตฺวา ปรินิพฺพายนฺตีติ ปญฺเห อารุปฺเป ปรินิพฺพายนฺตานํ วเสน ปฏิชานาติฯ กมฺมวิปากํ อเขเปตฺวาติ อิทํ ปรสมยวเสน วุตฺตํฯ กมฺมวิปากญฺหิ เขเปตฺวาว ปรินิพฺพายนฺตีติ เตสํ ลทฺธิฯ สกสมเย ปน กโตกาสสฺส กมฺมสฺส อุปฺปนฺนํ วิปากํ อเขเปตฺวา ปรินิพฺพานํ นตฺถิฯ เตสญฺจ ลทฺธิยา ปถวี สาธารณวิปากตฺตา อุปฺปนฺนวิปาโกเยว โหติฯ ตํ วิปากภาเวน ฐิตํ อเขเปตฺวา ปรินิพฺพานํ น ยุชฺชตีติ โจเทตุํ วฏฺฏติฯ อิตโร ลทฺธิวเสน ปฏิกฺขิปติฯ จกฺกวตฺติสตฺตสฺส กมฺมวิปากนฺติ ปญฺเห อสาธารณํ ผสฺสาทิํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, สาธารณํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ปถวีสมุทฺทสูริยจนฺทิมาทโย หิ สพฺเพสํ สาธารณกมฺมวิปาโกติ เตสํ ลทฺธิฯ

[494] อิสฺสริยสํวตฺตนิยนฺติ เอตฺถ อิสฺสริยํ นาม พหุธนตาฯ อาธิปจฺจํ นาม เสสชเน อตฺตโน วเส วตฺเตตฺวา เตหิ ครุกาตพฺพฏฺเฐน อธิปติภาโวฯ ตตฺถ กมฺมํ ปฏิลาภวเสน ตํสํวตฺตนิกํ นาม โหติ, น ชนกวเสนฯ ตสฺมา วิปากภาเว อสาธกเมตนฺติฯ

ปถวี กมฺมวิปาโกติกถาวณฺณนาฯ

8. ชรามรณํ วิปาโกติกถาวณฺณนา

[495] อิทานิ ชรามรณํ วิปาโกติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อตฺถิ ทุพฺพณฺณสํวตฺตนิยํ กมฺมํ อปฺปายุกสํวตฺตนิยํ กมฺม’’นฺติ เอตฺถ ทุพฺพณฺณตา นาม ชราฯ อปฺปายุกตา นาม มรณํฯ ตํสํวตฺตนิยญฺจ กมฺมํ อตฺถิฯ ตสฺมา ชรามรณํ วิปาโกติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ปฏิโลมปญฺเห อนารมฺมณนฺติ รูปธมฺมานํ ตาว อนารมฺมณเมว, อรูปานํ ปน ชรามรณํ สมฺปโยคลกฺขณาภาวา อนารมฺมณเมวฯ