4. ทานกถาวณฺณนา

[478] อิทานิ ทานกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ทานํ นาม ติวิธํ – จาคเจตนาปิ, วิรติปิ, เทยฺยธมฺโมปิฯ ‘‘สทฺธา หิริยํ กุสลญฺจ ทาน’’นฺติ (อ. นิ. 8.30) อาคตฏฺฐาเน จาคเจตนา ทานํฯ ‘‘อภยํ เทตี’’ติ (อ. นิ. 8.39) อาคตฏฺฐาเน วิรติฯ ‘‘ทานํ เทติ อนฺนํ ปาน’’นฺติ อาคตฏฺฐาเน เทยฺยธมฺโมฯ ตตฺถ จาคเจตนา ‘‘เทติ วา เทยฺยธมฺมํ, เทนฺติ วา เอตาย เทยฺยธมฺม’’นฺติ ทานํฯ วิรติ อวขณฺฑนฏฺเฐน ลวนฏฺเฐน วา ทานํฯ สา หิ อุปฺปชฺชมานา ภยเภรวาทิสงฺขาตํ ทุสฺสีลฺยเจตนํ ทาติ ขณฺเฑติ ลุนาติ วาติ ทานํฯ เทยฺยธมฺโม ทิยฺยตีติ ทานํฯ เอวเมตํ ติวิธมฺปิ อตฺถโต เจตสิโก เจว ธมฺโม เทยฺยธมฺโม จาติ ทุวิธํ โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘เจตสิโกว ธมฺโม ทานํ, น เทยฺยธมฺโม’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ราชคิริกสิทฺธตฺถิกานํ; เต สนฺธาย เจตสิโกติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ เทยฺยธมฺมวเสน โจเทตุํ ลพฺภาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อนฺนาทีนิ วิย โส น สกฺกา ทาตุนฺติ ปฏิกฺเขโป อิตรสฺสฯ ปุน ทฬฺหํ กตฺวา ปุฏฺเฐ ‘‘อภยํ เทตี’’ติ สุตฺตวเสน ปฏิญฺญา ตสฺเสวฯ ผสฺสปญฺหาทีสุ ปน ผสฺสํ เทตีติอาทิโวหารํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปเตวฯ

[479] อนิฏฺฐผลนฺติอาทิ อเจตสิกสฺส ธมฺมสฺส ทานภาวทีปนตฺถํ วุตฺตํฯ น หิ อเจตสิโก อนฺนาทิธมฺโม อายติํ วิปากํ เทติ, อิฏฺฐผลภาวนิยมนตฺถํ ปเนตํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อยมฺปิ เหตฺถ อธิปฺปาโย – ยทิ อเจตสิโก อนฺนาทิธมฺโม ทานํ ภเวยฺย, หิตจิตฺเตน อนิฏฺฐํ อกนฺตํ เภสชฺชํ เทนฺตสฺส นิมฺพพีชาทีหิ วิย นิมฺพาทโย อนิฏฺฐเมว ผลํ นิพฺพตฺเตยฺยฯ ยสฺมา ปเนตฺถ หิตผรณจาคเจตนา ทานํ, ตสฺมา อนิฏฺเฐปิ เทยฺยธมฺเม ทานํ อิฏฺฐผลเมว โหตีติฯ

เอวํ ปรวาทินา เจตสิกธมฺมสฺส ทานภาเว ปติฏฺฐาปิเต สกวาที อิตเรน ปริยาเยน เทยฺยธมฺมสฺส ทานภาวํ สาเธตุํ ทานํ อิฏฺฐผลํ วุตฺตํ ภควตาติอาทิมาหฯ ปรวาที ปน จีวราทีนํ อิฏฺฐวิปากตํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ สุตฺตสาธนํ ปรวาทีวาเทปิ ยุชฺชติ สกวาทีวาเทปิ, น ปน เอเกนตฺเถนฯ เทยฺยธมฺโม อิฏฺฐผโลติ อิฏฺฐผลภาวมตฺตเมว ปฏิกฺขิตฺตํฯ

ตสฺมา เตน หิ น วตฺตพฺพนฺติ อิฏฺฐผลภาเวเนว น วตฺตพฺพตา ยุชฺชติ ฯ ทาตพฺพฏฺเฐน ปน เทยฺยธมฺโม ทานเมวฯ ทินฺนญฺหิ ทานานํ สงฺกรภาวโมจนตฺถเมว อยํ กถาติฯ

ทานกถาวณฺณนาฯ

5. ปริโภคมยปุญฺญกถาวณฺณนา

[483] อิทานิ ปริโภคมยปุญฺญกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘เตสํ ทิวา จ รตฺโต จ, สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒตี’’ติ (สํ. นิ. 1.47) จ ‘‘ยสฺส ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จีวรํ ปริภุญฺชมาโน’’ติ (อ. นิ. 4.51) จ เอวมาทีนิ สุตฺตานิ อโยนิโส คเหตฺวา เยสํ ปริโภคมยํ นาม ปุญฺญํ อตฺถี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ราชคิริกสิทฺธตฺถิกสมฺมิติยานํ; เต สนฺธาย ปริโภคมยนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ปุญฺญํ นาม ผสฺสาทโย กุสลา ธมฺมา, น ตโต ปรํ, ตสฺมา ผสฺสาทีหิ เต วฑฺฒิตพฺพ’’นฺติ โจเทตุํ ปริโภคมโย ผสฺโสติอาทิ อารทฺธํฯ ตํ สพฺพํ อิตเรน เตสํ อวฑฺฒนโต ปฏิกฺขิตฺตํฯ ลตาวิยาติอาทีนิ ‘‘กิริยาย วา ภาวนาย วา วินาปิ ยถา ลตาทีนิ สยเมว วฑฺฒนฺติ, กิํ เต เอวํ วฑฺฒนฺตี’’ติ โจทนตฺถํ วุตฺตานิฯ ตถา ปนสฺส อวฑฺฒนโต น เหวาติ ปฏิกฺขิตฺตํฯ

[484] น สมนฺนาหรตีติ ปญฺเห ปฏิคฺคาหกานํ ปริโภเคน ปุริมเจตนา วฑฺฒติ, เอวํ ตํ โหติ ปุญฺญนฺติ ลทฺธิวเสน ปฏิชานาติฯ ตโต อนาวฏฺเฏนฺตสฺสาติอาทีหิ ปุฏฺโฐ ทายกสฺส จาคเจตนํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ ตตฺถ อนาวฏฺเฏนฺตสฺสาติ ทานเจตนาย ปุเรจาริเกน อาวชฺชเนน ภวงฺคํ อนาวฏฺเฏนฺตสฺส อปริวฏฺเฏนฺตสฺสฯ อนาโภคสฺสาติ นิราโภคสฺสฯ อสมนฺนาหรนฺตสฺสาติ น สมนฺนาหรนฺตสฺสฯ อาวชฺชนญฺหิ ภวงฺคํ วิจฺฉินฺทิตฺวา อตฺตโน คตมคฺเค อุปฺปชฺชมานํ ทานเจตนํ สมนฺนาหรติ นามฯ เอวํกิจฺเจน อิมินา จิตฺเตน อสมนฺนาหรนฺตสฺส ปุญฺญํ โหตีติ ปุจฺฉติฯ อมนสิกโรนฺตสฺสาติ มนํ อกโรนฺตสฺสฯ อาวชฺชเนน หิ ตทนนฺตรํ อุปฺปชฺชมานํ มนํ กโรติ นามฯ เอวํ อกโรนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ อุปโยควจนสฺมิญฺหิ เอตํ ภุมฺมํฯ อเจตยนฺตสฺสาติ เจตนํ อนุปฺปาเทนฺตสฺสฯ