4. ทานกถาวณฺณนา

[478] อิทานิ ทานกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ทานํ นาม ติวิธํ – จาคเจตนาปิ, วิรติปิ, เทยฺยธมฺโมปิฯ ‘‘สทฺธา หิริยํ กุสลญฺจ ทาน’’นฺติ (อ. นิ. 8.30) อาคตฏฺฐาเน จาคเจตนา ทานํฯ ‘‘อภยํ เทตี’’ติ (อ. นิ. 8.39) อาคตฏฺฐาเน วิรติฯ ‘‘ทานํ เทติ อนฺนํ ปาน’’นฺติ อาคตฏฺฐาเน เทยฺยธมฺโมฯ ตตฺถ จาคเจตนา ‘‘เทติ วา เทยฺยธมฺมํ, เทนฺติ วา เอตาย เทยฺยธมฺม’’นฺติ ทานํฯ วิรติ อวขณฺฑนฏฺเฐน ลวนฏฺเฐน วา ทานํฯ สา หิ อุปฺปชฺชมานา ภยเภรวาทิสงฺขาตํ ทุสฺสีลฺยเจตนํ ทาติ ขณฺเฑติ ลุนาติ วาติ ทานํฯ เทยฺยธมฺโม ทิยฺยตีติ ทานํฯ เอวเมตํ ติวิธมฺปิ อตฺถโต เจตสิโก เจว ธมฺโม เทยฺยธมฺโม จาติ ทุวิธํ โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘เจตสิโกว ธมฺโม ทานํ, น เทยฺยธมฺโม’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ราชคิริกสิทฺธตฺถิกานํ; เต สนฺธาย เจตสิโกติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ เทยฺยธมฺมวเสน โจเทตุํ ลพฺภาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อนฺนาทีนิ วิย โส น สกฺกา ทาตุนฺติ ปฏิกฺเขโป อิตรสฺสฯ ปุน ทฬฺหํ กตฺวา ปุฏฺเฐ ‘‘อภยํ เทตี’’ติ สุตฺตวเสน ปฏิญฺญา ตสฺเสวฯ ผสฺสปญฺหาทีสุ ปน ผสฺสํ เทตีติอาทิโวหารํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปเตวฯ

[479] อนิฏฺฐผลนฺติอาทิ อเจตสิกสฺส ธมฺมสฺส ทานภาวทีปนตฺถํ วุตฺตํฯ น หิ อเจตสิโก อนฺนาทิธมฺโม อายติํ วิปากํ เทติ, อิฏฺฐผลภาวนิยมนตฺถํ ปเนตํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อยมฺปิ เหตฺถ อธิปฺปาโย – ยทิ อเจตสิโก อนฺนาทิธมฺโม ทานํ ภเวยฺย, หิตจิตฺเตน อนิฏฺฐํ อกนฺตํ เภสชฺชํ เทนฺตสฺส นิมฺพพีชาทีหิ วิย นิมฺพาทโย อนิฏฺฐเมว ผลํ นิพฺพตฺเตยฺยฯ ยสฺมา ปเนตฺถ หิตผรณจาคเจตนา ทานํ, ตสฺมา อนิฏฺเฐปิ เทยฺยธมฺเม ทานํ อิฏฺฐผลเมว โหตีติฯ

เอวํ ปรวาทินา เจตสิกธมฺมสฺส ทานภาเว ปติฏฺฐาปิเต สกวาที อิตเรน ปริยาเยน เทยฺยธมฺมสฺส ทานภาวํ สาเธตุํ ทานํ อิฏฺฐผลํ วุตฺตํ ภควตาติอาทิมาหฯ ปรวาที ปน จีวราทีนํ อิฏฺฐวิปากตํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ สุตฺตสาธนํ ปรวาทีวาเทปิ ยุชฺชติ สกวาทีวาเทปิ, น ปน เอเกนตฺเถนฯ เทยฺยธมฺโม อิฏฺฐผโลติ อิฏฺฐผลภาวมตฺตเมว ปฏิกฺขิตฺตํฯ