5. นิโรธสมาปตฺติกถาวณฺณนา

[457-459] อิทานิ นิโรธสมาปตฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ นิโรธสมาปตฺตีติ จตุนฺนํ ขนฺธานํ อปฺปวตฺติฯ ยสฺมา ปน สา กริยมานา กริยติ, สมาปชฺชิยมานา สมาปชฺชิยติ, ตสฺมา นิปฺผนฺนาติ วุจฺจติฯ สงฺขตาสงฺขตลกฺขณานํ ปน อภาเวน น วตฺตพฺพา ‘‘สงฺขตาติ วา อสงฺขตา’’ติ วาฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘ยสฺมา สงฺขตา น โหติ, ตสฺมา อสงฺขตา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานญฺเจว อุตฺตราปถกานญฺจ; เต สนฺธาย นิโรธสมาปตฺตีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อุปฺปาเทนฺตีติอาทิ สมาปชฺชนปฏิลาภวเสเนว วุตฺตํฯ ยถา ปน รูปาทโย อสงฺขตธมฺเม อุปฺปาเทนฺติ; น ตถา ตํ เกจิ อุปฺปาเทนฺติ นามฯ นิโรธา โวทานํ วุฏฺฐานนฺติ ผลสมาปตฺติ เวทิตพฺพาฯ อสงฺขตา ปน ตํ นตฺถิเยว, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ เตน หีติ ยสฺมา สงฺขตา น โหติ, ตสฺมา อสงฺขตาติ ลทฺธิฯ อิทํ ปน อสงฺขตภาเว การณํ น โหตีติ วุตฺตมฺปิ อวุตฺตสทิสเมวาติฯ

นิโรธสมาปตฺติกถาวณฺณนาฯ

6. อากาสกถาวณฺณนา

[460-462] อิทานิ อากาสกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ติวิโธ อากาโส – ปริจฺเฉทากาโส , กสิณุคฺฆาฏิมากาโส, อชฏากาโสฯ ‘‘ตุจฺฉากาโส’’ติปิ ตสฺเสว นามํฯ เตสุ ปริจฺเฉทากาโส สงฺขโต, อิตเร ทฺเว ปญฺญตฺติมตฺตาฯ เยสํ ปน ‘‘ทุวิโธปิ ยสฺมา สงฺขโต น โหติ, ตสฺมา อสงฺขโต’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ มหิสาสกานญฺจ; เต สนฺธาย อากาโสติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อากาสกถาวณฺณนาฯ

7. อากาโส สนิทสฺสโนติกถาวณฺณนา

[463-464] อิทานิ อากาโส สนิทสฺสโนติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ตาฬจฺฉิทฺทาทีสุ ญาณปฺปวตฺติํ นิสฺสาย ‘‘สพฺโพปิ อชฏากาโส สนิทสฺสโน’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ ; เต สนฺธาย อากาโส สนิทสฺสโนติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ สนิทสฺสโน, เอวํวิโธ ภเวยฺยา’’ติ โจทนตฺถํ รูปนฺติอาทิ วุตฺตํฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจาติปญฺเหสุ เอวรูปสฺส สุตฺตสฺส อภาเวน ปฏิกฺขิปิตฺวา ตุลนฺตริกาทีนํ อุปลทฺธิํ นิสฺสาย ปฏิชานาติฯ ทฺวินฺนํ รุกฺขานํ อนฺตรนฺติ เอตฺถ รุกฺขรูปํ จกฺขุนา ทิสฺวา อนฺตเร รูปาภาวโต อากาสนฺติ มโนทฺวารวิญฺญาณํ อุปฺปชฺชติ, น จกฺขุวิญฺญาณํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ตสฺมา อสาธกเมตนฺติฯ

อากาโส สนิทสฺสโนติกถาวณฺณนาฯ

10. ปถวีธาตุสนิทสฺสนาติอาทิกถาวณฺณนา

[465-470] อิทานิ ปถวีธาตุ สนิทสฺสนาติอาทิกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ปาสาณอุทกชาลรุกฺขจลนานญฺเจว ปญฺจินฺทฺริยปติฏฺโฐกาสานญฺจ วณฺณายตนํ กายวิญฺญตฺติกาเล หตฺถปาทาทิรูปญฺจ ทิสฺวา ‘‘ปถวีธาตุอาทโย สนิทสฺสนา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย สพฺพกถาสุ อาทิปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปาฬิอนุสาเรน เจว เหฏฺฐา วุตฺตนเยน จ เวทิตพฺพนฺติฯ ปถวีธาตุ สนิทสฺสนาติ อาทิํ กตฺวา กายกมฺมํ สนิทสฺสนนฺติ ปริโยสานกถา นิฏฺฐิตาฯ

ฉฏฺโฐ วคฺโคฯ

7. สตฺตมวคฺโค

1. สงฺคหิตกถาวณฺณนา

[471-472] อิทานิ สงฺคหิตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา ทามาทีหิ พลิพทฺทาทโย วิย เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตา นาม นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘นตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตา, เอวํ สนฺเต เอกวิเธน รูปสงฺคโหติอาทิ นิรตฺถก’’นฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ราชคิริกานญฺเจว สิทฺธตฺถิกานญฺจ; เต สนฺธาย อญฺเญนตฺเถน สงฺคหภาวํ ทสฺเสตุํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อตฺตโน ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อิทานิ เยนตฺเถน สงฺคโห ลพฺภติ, ตํ ทสฺเสตุํ นนุ อตฺถิ เกจิ ธมฺมาติอาทิ อารทฺธํฯ ตํ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวฯ ยา ปเนสา ปรวาทินา ลทฺธิปติฏฺฐาปนตฺถํ ยถา ทาเมน วาติอาทิกา อุปมา อาหฏา, สกวาทินา ตํ อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ‘‘หญฺจิ ทาเมน วา’’ติ ตสฺส ลทฺธิ ภินฺนาติ เวทิตพฺพาฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ – ยทิ เต ทามาทีหิ พลิพทฺทาทโย สงฺคหิตา นาม, อตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตาติฯ

สงฺคหิตกถาวณฺณนาฯ