5. ปฏิสมฺภิทากถาวณฺณนา

[432-433] อิทานิ ปฏิสมฺภิทากถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘ยํกิญฺจิ อริยานํ ญาณํ, สพฺพํ โลกุตฺตรเมวา’’ติ คเหตฺวา ‘‘สพฺพํ ญาณํ ปฏิสมฺภิทา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ สมฺมุติญาณปญฺเหสุ ปถวีกสิณสมฺมุติยํ สมาปตฺติญาณํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, นิรุตฺติญาณํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ เย เกจิ สมฺมุตินฺติ ปญฺเห ปุถุชฺชเน สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ เจโตปริยายปญฺเหสุ ปุถุชฺชนสฺส ญาณํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, อริยสฺส ญาณํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ สพฺพา ปญฺญาติปญฺเหสุ กสิณสมาปตฺติปญฺหํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, โลกุตฺตรํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ปถวีกสิณสมาปตฺตินฺติอาทิ ‘‘ยา เอเตสุ เอตฺตเกสุ ฐาเนสุ ปญฺญา, กิํ สพฺพา สา ปฏิสมฺภิทา’’ติ ปุจฺฉนตฺถํ วุตฺตํฯ เตน หิ สพฺพํ ญาณนฺติ ยสฺมา สพฺพา โลกุตฺตรปญฺญา ปฏิสมฺภิทา , ตสฺมา สพฺพนฺติ วจนํ สามญฺญผเลน สทฺธิํ ปติฏฺฐาเปตีติฯ

ปฏิสมฺภิทากถาวณฺณนาฯ

6. สมฺมุติญาณกถาวณฺณนา

[434-435] อิทานิ สมฺมุติญาณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ สมฺมุติสจฺจํ ปรมตฺถสจฺจนฺติ ทฺเว สจฺจานิฯ เย ปน เอวํ วิภาคํ อกตฺวา สจฺจนฺติ วจนสามญฺเญน สมฺมุติญาณมฺปิ ‘‘สจฺจารมฺมณเมวา’’ติ วทนฺติ, เสยฺยถาปิ อนฺธกา; เต อยุตฺตวาทิโนติ เตสํ วาทวิโสธนตฺถํ อยํ กถา อารทฺธาฯ ตตฺถ น วตฺตพฺพนฺติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, ปรมตฺถสจฺจํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ สมฺมุติสจฺจมฺหีติ สมฺมุติํ อนุปวิฏฺเฐ สจฺจมฺหิฯ ปจฺจตฺเต วา ภุมฺมวจนํ, สมฺมุติสจฺจนฺติ อตฺโถฯ สมฺมุติญาณํ สจฺจารมฺมณญฺเญวาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ตโต นํ ‘‘ยทิ ตํ อวิเสเสน สจฺจารมฺมณญฺเญว, เตน ญาเณน ทุกฺขปริญฺญาทีนิ กเรยฺยา’’ติ โจเทตุํ เตน ญาเณนาติอาทิมาหฯ

สมฺมุติญาณกถาวณฺณนาฯ

7. จิตฺตารมฺมณกถาวณฺณนา

[436-438] อิทานิ จิตฺตารมฺมณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เจโตปริยาเย ญาณนฺติ วจนมตฺตเมว คเหตฺวา ‘‘ตํ ญาณํ จิตฺตารมฺมณเมวา’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถสฺส ‘‘โย สราคาทิวเสน จิตฺตํ ชานาติ, ตสฺส ราคาทโยปิ อารมฺมณา โหนฺติ, ตสฺมา น วตฺตพฺพํ ตํ จิตฺตารมฺมณญฺเญวา’’ติ โจทนตฺถํ นนุ อตฺถิ โกจีติอาทิ อารทฺธํฯ ผสฺสารมฺมเณติ ผสฺสสงฺขาเต อารมฺมเณฯ เวทนารมฺมเณติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ปุน ผสฺสารมฺมเณ ญาณํ น วตฺตพฺพนฺติ ปุฏฺโฐ ผสฺสสฺส ผุสนลกฺขณํ มนสิกโรโต ผสฺโสวารมฺมณํ โหตีติ ปฏิชานาติฯ กิํ ปเนตํ ผสฺสปริยาเย ญาณนฺติ ปุฏฺโฐ ปน ตาทิสสฺส สุตฺตปทสฺส อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ เวทนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อิทานิ ยํ นิสฺสาย ลทฺธิ, ตเทว ทสฺเสตฺวา ลทฺธิํ ปติฏฺฐาเปตุํ นนุ เจโตปริยาเย ญาณนฺติอาทิมาหฯ สา ปเนสา วจนมตฺตาภินิเวเสน ปติฏฺฐาปิตาปิ อปฺปติฏฺฐาปิตาว โหตีติฯ

จิตฺตารมฺมณกถาวณฺณนาฯ