5. ปญฺจมวคฺโค

1. วิมุตฺติกถาวณฺณนา

[418] อิทานิ วิมุตฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ วิปสฺสนา, มคฺโค, ผลํ, ปจฺจเวกฺขณนฺติ จตุนฺนํ ญาณานํ วิมุตฺติญาณนฺติ นามํฯ เตสุ วิปสฺสนาญาณํ นิจฺจนิมิตฺตาทีหิ วิมุตฺตตฺตา, ตทงฺควิมุตฺติภาเวน วา วิมุตฺตตฺตา วิมุตฺติญาณํฯ มคฺโค สมุจฺเฉทวิมุตฺติ, ผลํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิมุตฺติ, ปจฺจเวกฺขณญาณํ ปน วิมุตฺติํ ชานาตีติ วิมุตฺติญาณํฯ เอวํ จตุพฺพิเธ วิมุตฺติญาเณ นิปฺปริยาเยน ผลญาณเมว วิมุตฺติฯ เสสานิ ‘‘วิมุตฺตานี’’ติ วา ‘‘อวิมุตฺตานี’’ติ วา น วตฺตพฺพานิฯ ตสฺมา ‘‘อิทํ นาม วิมุตฺติญาณํ วิมุตฺต’’นฺติ อวตฺวา อวิเสเสเนว ‘‘วิมุตฺติญาณํ วิมุตฺต’’นฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ปุน ยํกิญฺจีติ ปุฏฺโฐ ปจฺจเวกฺขณาทีนิ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ ปฏิปนฺนสฺสาติ ปุฏฺโฐ มคฺคญาณสฺส อนาสวตํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ยสฺมา ปน ตํ โสตาปนฺนสฺส ผเล ฐิตสฺส ญาณํ น โหติ, ตสฺมา วิมุตฺตํ นาม น โหตีติ โจทนตฺถํ ปุน สกวาที โสตาปนฺนสฺสาติอาทิมาหฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

วิมุตฺติกถาวณฺณนาฯ

2. อเสขญาณกถาวณฺณนา

[421] อิทานิ อเสขกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา อานนฺทตฺเถราทโย เสขา ‘‘อุฬาโร ภควา’’ติอาทินา นเยน อเสเข ชานนฺติ, ตสฺมา ‘‘เสขสฺส อเสขญาณํ อตฺถี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ชานาติ ปสฺสตีติ อิทํ อตฺตนา อธิคตสฺส ชานนวเสน วุตฺตํฯ โคตฺรภุโนติอาทิ เหฏฺฐิมาย ภูมิยํ ฐิตสฺส อุปรูปริญาณสฺส อภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ นนุ อายสฺมา อานนฺโท เสโข ‘‘อุฬาโร ภควา’’ติ ชานาตีติ ปรวาที อเสเข ภควติ ปวตฺตตฺตา ตํ อเสขญาณนฺติ อิจฺฉติ, น ปเนตํ อเสขํฯ ตสฺมา เอวํ ปติฏฺฐาปิตาปิ ลทฺธิ อปฺปติฏฺฐาปิตาว โหตีติฯ

อเสขญาณกถาวณฺณนาฯ