4. สมนฺนาคตกถาวณฺณนา

[393] อิทานิ สมนฺนาคตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ทฺเว สมนฺนาคมา ปจฺจุปฺปนฺนกฺขเณ สมงฺคีภาวสมนฺนาคโม จ รูปาวจราทีสุ อญฺญตรภูมิปฺปตฺติโต ปฏิลาภสมนฺนาคโม จฯ โส ยาว อธิคตวิเสสา น ปริหายติ, ตาวเทว ลพฺภติฯ เยสํ ปน ฐเปตฺวา อิเม ทฺเว สมนฺนาคเม อญฺโญ อุปปตฺติธมฺมวเสน เอโก สมนฺนาคโม นาม โหตีติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อุตฺตราปถกานํ, เตสํ ปตฺติธมฺโม นาม โกจิ นตฺถีติ อนุโพธนตฺถํ อรหา จตูหิ ผเลหิ สมนฺนาคโตติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปตฺติํ สนฺธาย ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถสฺส ‘‘ยทิ เต อรหา จตูหิ ขนฺเธหิ วิย จตูหิ ผเลหิ สมนฺนาคโต, เอวํ สนฺเต เย จตูสุ ผเลสุ จตฺตาโร ผสฺสาทโย, เตหิ เต อรหโต สมนฺนาคตตา ปาปุณาตี’’ติ โจทนตฺถํ อรหา จตูหิ ผสฺเสหีติอาทิ อารทฺธํฯ ตํ สพฺพํ ปรวาทินา เอกกฺขเณ จตุนฺนํ ผสฺสาทีนํ อภาวา ปฏิกฺขิตฺตํฯ อนาคามิปญฺหาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[395] โสตาปตฺติผลํ วีติวตฺโตติ น ปฐมชฺฌานํ วิย ทุติยชฺฌานลาภี; ปุน อนุปฺปตฺติยา ปน วีติวตฺโตติ ปุจฺฉติฯ โสตาปตฺติมคฺคนฺติอาทิ ยํ วีติวตฺโต, เตนสฺส ปุน อสมนฺนาคมํ ทสฺเสตุํ อารทฺธํฯ

[396] เตหิ จ อปริหีโนติ ปญฺเห ยสฺมา ยถา ปจฺจนีกสมุทาจาเรน โลกิยชฺฌานธมฺมา ปริหายนฺติ, น เอวํ โลกุตฺตราฯ มคฺเคน หิ เย กิเลสา ปหียนฺติ, ผเลน จ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ, เต ตถา ปหีนาว ตถา ปฏิปฺปสฺสทฺธาเยว จ โหนฺติ, ตสฺมา สกวาทินา อามนฺตาติ ปฏิญฺญาตํฯ สฺวายมตฺโถ ปรโต ‘‘อรหตา จตฺตาโร มคฺคา ปฏิลทฺธา’’ติอาทีสุ ปกาสิโตเยวฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สมนฺนาคตกถาวณฺณนาฯ

5. อุเปกฺขาสมนฺนาคตกถาวณฺณนา

[397] อรหา ฉหิ อุเปกฺขาหีติ กถายปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อรหา หิ ฉสุ ทฺวาเรสุ อุเปกฺขานํ อุปฺปตฺติภพฺพตาย ตาหิ สมนฺนาคโตติ วุจฺจติ, น เอกกฺขเณ สพฺพาสํ อุปฺปตฺติภาเวนาติฯ

อุเปกฺขาสมนฺนาคตกถาวณฺณนาฯ

6. โพธิยาพุทฺโธติกถาวณฺณนา

[398] อิทานิ โพธิยา พุทฺโธติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ โพธีติ จตุมคฺคญาณสฺสาปิ สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺสาปิ อธิวจนํฯ ตสฺมา เยสํ ยถา โอทาเตน วณฺเณน โอทาโต, สาเมน วณฺเณน สาโม, เอวํ โพธิยา พุทฺโธติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อุตฺตราปถกานํเยว; เต สนฺธาย ปุจฺฉา จ อนุโยโค จ สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ อิตรสฺสฯ

อตีตายาติ ปญฺเห ตสฺมิํ ขเณ อภาวโต ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ปฏิลาภํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ปุน กิจฺจวเสน ปุฏฺโฐ กิจฺจาภาวโต ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ยํ เตน ตาย กรณียํ กตํ, ตตฺถ สมฺโมหาภาวํ ปฏิชานาติฯ เลโสกาสํ ปน อทตฺวา ทุกฺขํ ปริชานาตีติอาทินา นเยน ปุฏฺโฐ ตสฺส กิจฺจสฺส อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ

อนาคตปญฺเห ตสฺมิํ ขเณ มคฺคญาณสฺส อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ‘‘อคมา ราชคหํ พุทฺโธ’’ติ (สุ. นิ. 410) อนาคตาย โพธิยา พุทฺธภาวํ มญฺญมาโน ปฏิชานาติฯ โพธิกรณียํ กโรตีติ ปุฏฺโฐ ตสฺมิํ ขเณ กิจฺจาภาเวน ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ยทิ น กเรยฺย, พุทฺโธติ น วุจฺเจยฺยฯ ยสฺมา อวสฺสํ กริสฺสติ, ตสฺมา กโรติเยว นามาติ ปฏิชานาติฯ ปุน เลโสกาสํ อทตฺวา ปุฏฺโฐ ปฏิกฺขิปติฯ ปจฺจุปฺปนฺนปญฺโห สทฺธิํ สํสนฺทนาย อุตฺตานตฺโถวฯ

[399] ติสฺโส โพธิโย เอกโต กตฺวา ปุฏฺโฐ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ สนฺธาย ตีหิปิ พุทฺโธติ วตฺตพฺพภาวโต ปฏิชานาติฯ