ทุติยํ ปุฏฺโฐ อรูปาวจริกานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ ปสาโท หุตฺวา อุปฺปชฺชตีติ ลทฺธิยา ปฏิชานาติฯ อปริยาปนฺนภาวํ ปนสฺส น อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติเยวฯ

[374] ทิพฺพจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธนฺติ กามาวจรธมฺเมน อุปตฺถมฺภิตํ หุตฺวาฯ ปุน ธมฺมุปตฺถทฺธนฺติ โลกุตฺตรธมฺเมน อุปตฺถทฺธํฯ ทฺเวว จกฺขูนีติ ปุฏฺโฐ กิญฺจาปิ ทิพฺพจกฺขุโน ธมฺมุปตฺถทฺธสฺส ปญฺญาจกฺขุภาวํ น อิจฺฉติ, ปญฺญาจกฺขุสฺส ปน อตฺถิตาย ปฏิกฺขิปติฯ ปุน ปุฏฺโฐ มํสจกฺขุ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุ โหตีติ ลทฺธิวเสน ปฏิชานาติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนาฯ

8. ทิพฺพโสตกถาวณฺณนา

[375] อิทานิ ทิพฺพโสตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เอกํเยว โสตนฺติ ปุฏฺโฐ ทฺวินฺนํ อตฺถิตาย ปฏิกฺขิปติฯ ปุน ปุฏฺโฐ ยสฺมา ตเทว ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ นาม โหติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวาติฯ

ทิพฺพโสตกถาวณฺณนาฯ

9. ยถากมฺมูปคตญาณกถาวณฺณนา

[377] อิทานิ ยถากมฺมูปคตญาณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน…เป.… ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาตี’’ติ (ที. นิ. 1.246; ปฏิ. ม. 1.106) สุตฺตํ อโยนิโส คเหตฺวา ยถากมฺมูปคตญาณเมว ทิพฺพจกฺขุนฺติ ลทฺธิ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ปุน ยถากมฺมูปคตญฺจ มนสิ กโรตีติ ปุฏฺโฐ เอกจิตฺตสฺส อารมฺมณทฺวยาภาวา ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ นานาจิตฺตวเสน ปฏิชานาติฯ ปุน เลโสกาสํ อทตฺวา ทฺวินฺนํ ผสฺสานนฺติ ปุฏฺโฐ ปฏิกฺขิปติฯ อิติ ยถา อิมินา ยถากมฺมูปคตปเทน, เอวเมว อิเม วต โภนฺโต , สตฺตาติอาทิปเทหิปิ สทฺธิํ โยชนาสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[378] อายสฺมา สาริปุตฺโต ยถากมฺมูปคตํ ญาณํ ชานาตีติ อิทํ สกวาที ยสฺมา เถโร อปฺปิจฺฉตาย อภิญฺญาญาณานิ น วฬญฺเชตีติ เอกจฺเจ น ชานนฺติ, ตานิ ปนสฺส เนว อตฺถีติ มญฺญนฺติ, ตสฺมา ตํ ‘‘ทิพฺพจกฺขุโน อลาภี เถโร’’ติ มญฺญมานํ ปุจฺฉติฯ เตเนว การเณน ‘‘อตฺถายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทิพฺพจกฺขู’’ติ ปรโต ปุฏฺโฐ ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ยํกิญฺจิ สาวเกน ปตฺตพฺพํ, สพฺพํ ตํ เถเรน อนุปฺปตฺตนฺติ ปฏิชานาติฯ อิทานิสฺส วิกฺเขปํ กโรนฺโต สกวาที นนุ อายสฺมา สาริปุตฺโตติอาทิมาหฯ อิมญฺหิ คาถํ เถโร วฬญฺชนปณิธิยา เอว อภาเวน อาห, น อภิญฺญาญาณสฺส อภาเวนฯ ปรวาที ปน อภาเวเนวาติ อตฺถํ สลฺลกฺเขติฯ ตสฺมา ตสฺส ลทฺธิยา เถรสฺส ยถากมฺมูปคตญาณเมว อตฺถิ, โน ทิพฺพจกฺขุฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เตน หิ น วตฺตพฺพํ ยถากมฺมูปคตญาณํ ทิพฺพจกฺขู’’ติฯ

ยถากมฺมูปคตญาณกถาวณฺณนาฯ

10. สํวรกถาวณฺณนา

[379] อิทานิ สํวรกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ตาวติํเส เทเว อุปาทาย ตตุตฺตริ เทเวสุ ยสฺมา เต ปญฺจ เวรานิ น สมาจรนฺติ, ตสฺมา สํวโร อตฺถีติ ลทฺธิ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, เวรสมุทาจารํ อปสฺสโต ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ตโต ยสฺมา สํวโร นาม สํวริตพฺเพ อสํวเร สติ โหติ, ตสฺมา อสํวรปุจฺฉา สกวาทิสฺส, เทเวสุ ปาณาติปาตาทีนํ อภาเวน ปฏิกฺเขโป อิตรสฺสฯ

อตฺถิ มนุสฺเสสูติอาทิ สํวเร สติ อสํวรสฺส อสํวเร จ สติ สํวรสฺส ปวตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ

[380] ปาณาติปาตา เวรมณีติ อาทิปญฺเหสุ ปาณาติปาตาทีนํ อสมาจรณวเสน ปฏิญฺญา, ปาณาติปาตาทีนํ นตฺถิตาย ปฏิกฺเขโป เวทิตพฺโพฯ ปฏิโลมปญฺหา อุตฺตานตฺถาเยวฯ

อวสาเน นตฺถิ เทเวสุ สํวโรติปญฺเห ปาณาติปาตาทีนิ กตฺวา ปุน ตโต สํวราภาวํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ