6. อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา

[371] อิทานิ อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อฏฺฐมโก มคฺคกฺขเณ อินฺทฺริยานิ ปฏิลภติ นาม, โน จสฺส ปฏิลทฺธานิ โหนฺตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย นตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ นตฺถิ สทฺธาติ ปุฏฺโฐ ปน สทฺธินฺทฺริยโต สทฺธาย นานตฺตํ สลฺลกฺเขตฺวา ปฏิกฺขิปติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ยถา ปน ยสฺส อตฺถิ มโน, ตสฺส มนินฺทฺริยมฺปิ อตฺถิ; เอวํ ยสฺส สทฺธาทโย อตฺถิ, ตสฺส อตฺถิ สทฺธินฺทฺริยาทีนิปีติ ทีปนตฺถํ อตฺถิ มโน อตฺถิ มนินฺทฺริยนฺติอาทิ อารทฺธํฯ ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมว สทฺธิํ สุตฺตสาธเนนาติฯ

อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนาฯ

7. ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนา

[373] อิทานิ ทิพฺพจกฺขุกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ จตุตฺถชฺฌานธมฺมูปตฺถทฺธํ มํสจกฺขุเมว ทิพฺพจกฺขุ นาม โหตีติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานญฺเจว สมฺมิติยานญฺจ; เต สนฺธาย มํสจกฺขุนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ

ปุน ‘‘มํสจกฺขุ ทิพฺพจกฺขุ, ทิพฺพจกฺขุ มํสจกฺขู’’ติ ปุฏฺโฐ ตํ มตฺตเมว ตํ น โหตีติ ปฏิกฺขิปติฯ ยาทิสนฺติอาทิปุจฺฉาสุปิ อุภินฺนํ เอกสภาวาภาเวเนว ปฏิกฺขิปติฯ

วิสโยติอาทีสุ อุภินฺนมฺปิ รูปายตนเมว วิสโยฯ มํสจกฺขุ ปน อาปาถคตเมว ปสฺสติฯ อิตรํ อนาปาถคตํ ติโรปพฺพตาทิคตมฺปิฯ ทิพฺพจกฺขุสฺส จ อติสุขุมมฺปิ รูปํ โคจโร, น ตาทิสํ อิตรสฺสาติ เอวเมเตสํ อานุภาวโคจรา อสทิสาฯ

อุปาทิณฺณํ หุตฺวา อนุปาทิณฺณํ โหตีติ ปุฏฺโฐ ยสฺมา มํสจกฺขุ อุปาทิณฺณํ, ทิพฺพจกฺขุ อนุปาทิณฺณํ, น จ มํสจกฺขุเมว ทิพฺพจกฺขูติ อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ยสฺมา ‘‘มํสจกฺขุสฺส อุปฺปาโท, มคฺโค ทิพฺพสฺส จกฺขุโน’’ติ วจนํ นิสฺสาย มํสจกฺขุปจฺจยา ทิพฺพจกฺขุ อุปฺปชฺชติ, ตญฺจ รูปาวจริกานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ ปสาโทติ อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ กามาวจรํ หุตฺวาติ ปุฏฺโฐปิ ยสฺมา น มํสจกฺขุเมว ทิพฺพจกฺขูติ อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ รูปาวจรชฺฌานปจฺจเยน อุปฺปนฺนตฺตา รูปาวจรํ นาม ชาตนฺติ ปฏิชานาติฯ

รูปาวจรํ หุตฺวา อรูปาวจรนฺติ ปุฏฺโฐปิ ตโต ปรํ ภาวนาย อรูปาวจรกฺขเณ รูปาวจรจิตฺตสฺส อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ

ทุติยํ ปุฏฺโฐ อรูปาวจริกานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ ปสาโท หุตฺวา อุปฺปชฺชตีติ ลทฺธิยา ปฏิชานาติฯ อปริยาปนฺนภาวํ ปนสฺส น อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติเยวฯ

[374] ทิพฺพจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธนฺติ กามาวจรธมฺเมน อุปตฺถมฺภิตํ หุตฺวาฯ ปุน ธมฺมุปตฺถทฺธนฺติ โลกุตฺตรธมฺเมน อุปตฺถทฺธํฯ ทฺเวว จกฺขูนีติ ปุฏฺโฐ กิญฺจาปิ ทิพฺพจกฺขุโน ธมฺมุปตฺถทฺธสฺส ปญฺญาจกฺขุภาวํ น อิจฺฉติ, ปญฺญาจกฺขุสฺส ปน อตฺถิตาย ปฏิกฺขิปติฯ ปุน ปุฏฺโฐ มํสจกฺขุ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุ โหตีติ ลทฺธิวเสน ปฏิชานาติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนาฯ

8. ทิพฺพโสตกถาวณฺณนา

[375] อิทานิ ทิพฺพโสตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เอกํเยว โสตนฺติ ปุฏฺโฐ ทฺวินฺนํ อตฺถิตาย ปฏิกฺขิปติฯ ปุน ปุฏฺโฐ ยสฺมา ตเทว ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ นาม โหติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวาติฯ

ทิพฺพโสตกถาวณฺณนาฯ

9. ยถากมฺมูปคตญาณกถาวณฺณนา

[377] อิทานิ ยถากมฺมูปคตญาณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน…เป.… ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาตี’’ติ (ที. นิ. 1.246; ปฏิ. ม. 1.106) สุตฺตํ อโยนิโส คเหตฺวา ยถากมฺมูปคตญาณเมว ทิพฺพจกฺขุนฺติ ลทฺธิ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ปุน ยถากมฺมูปคตญฺจ มนสิ กโรตีติ ปุฏฺโฐ เอกจิตฺตสฺส อารมฺมณทฺวยาภาวา ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ นานาจิตฺตวเสน ปฏิชานาติฯ ปุน เลโสกาสํ อทตฺวา ทฺวินฺนํ ผสฺสานนฺติ ปุฏฺโฐ ปฏิกฺขิปติฯ อิติ ยถา อิมินา ยถากมฺมูปคตปเทน, เอวเมว อิเม วต โภนฺโต , สตฺตาติอาทิปเทหิปิ สทฺธิํ โยชนาสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ