2. อริยนฺติกถาวณฺณนา

[357] อิทานิ อริยนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘น เกวลํ อาสวกฺขยญาณเมว อริยํ, อถ โข ปุริมานิปิ นว พลานิ อริยานิ’’จฺเจว ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย อริยนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ปุน ยทิ ตํ อริยํ, มคฺคาทีสุ เตน อญฺญตเรน ภวิตพฺพนฺติ มคฺคาทิวเสน ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิกฺเขโป อิตรสฺสฯ

ปุน สุญฺญตารมฺมณาทิวเสน ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ ทฺเว สุญฺญตา – สตฺตสุญฺญตา จ สงฺขารสุญฺญตา จฯ สตฺตสุญฺญตา นาม ทิฏฺฐิยา ปริกปฺปิเตน สตฺเตน สุญฺญา ปญฺจกฺขนฺธาฯ สงฺขารสุญฺญตา นาม สพฺพสงฺขาเรหิ สุญฺญํ วิวิตฺตํ นิสฺสฏํ นิพฺพานํฯ ตตฺถ ปรวาที นิพฺพานารมฺมณตํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, สงฺขารารมฺมณตํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ มนสิ กโรตีติ ปุฏฺโฐปิ นิพฺพานเมว สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ตโต สกวาทินา ‘‘ฐานาฏฺฐานาทิมนสิกาโร สงฺขารารมฺมโณ, สุญฺญตมนสิกาโร นิพฺพานารมฺมโณ’’ติ อิมํ นยํ คเหตฺวา ‘‘ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตี’’ติ ปุฏฺโฐ เลโสกาสํ อลภนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ อนิมิตฺตาปณิหิเตสุปิ เอเสว นโยฯ สตฺตนิมิตฺตาภาวโต หิ ขนฺธา อนิมิตฺตาฯ สงฺขารนิมิตฺตาภาวโต นิพฺพานํฯ เอกธมฺมสฺมิมฺปิ อาโรเปตฺวา ฐเปตพฺพสงฺขาเตน จ ปณิทหิตพฺพฏฺเฐน ปณิหิตสงฺขํ คเตน สตฺตปณิธินา อปฺปณิหิตา ขนฺธาฯ ตณฺหาปณิธินา ตณฺหาย วา อารมฺมณภูเตน สพฺพสงฺขารปณิธินา อปฺปณิหิตํ นิพฺพานํฯ ตสฺมา อิธาปิ ปฏิกฺเขโป จ ปฏิญฺญา จ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพาฯ

[358] ตโต ‘‘ยถา สติปฏฺฐานาทโย โลกุตฺตรธมฺมา อริยา เจว สุญฺญตาทิอารมฺมณา จ, กิํ เต เอวํ ฐานาฏฺฐานญาณ’’นฺติ อนุโลมปฏิโลมปุจฺฉา โหนฺติฯ ตตฺถ สพฺพาปิ ปฏิญฺญา สพฺเพ จ ปฏิกฺเขปา ปรวาทิสฺเสวฯ อิมินาวุปาเยน เสสญาเณสุปิ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ เวทิตพฺพํฯ ปาฬิยํ ปน เสสานิ สงฺขิปิตฺวา อวสาเน จุตูปปาตญาณเมว วิภตฺตํฯ ตโต ปรํ สกสมเยปิ ‘‘อริย’’นฺติ สิทฺเธน อาสวานํ ขยญาเณน สทฺธิํ สํสนฺทิตฺวา เสสญาณานํ อนุโลมโต จ ปฏิโลมโต จ อริยภาวปุจฺฉา โหนฺติฯ ตา สพฺพา ปรวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปฏิกฺเขโป จ สกวาทิสฺส ฯ เต อุตฺตานตฺถาเยวฯ ปาฬิยํ ปเนตฺถ ปฐมนวมาเนว ทสฺเสตฺวา สตฺต ญาณานิ สงฺขิตฺตานีติฯ

อริยนฺติกถาวณฺณนาฯ