โลกิเยน วิญฺญาเณนาติ เอตฺถาปิ โลกิเยเนวาติ อตฺโถฯ อิตรถา อเนกนฺตตา สิยาฯ โลกุตฺตรญฺหิ โลกิเยนปิ ญาเณน ญายตีฯ เอวํ สพฺพํ ยถานุรูปโต เวทิตพฺพํฯ สพฺเพ เต มคฺคํ ภาเวนฺตีติ ปญฺเหสุ เย มคฺคํ นปฺปฏิลภนฺติ, เต สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ เย ปฏิลภนฺติ, เต สนฺธาย ปฏิชานาติฯ

[351] โสวณฺณมยายาติ สุวณฺณมยายฯ อิทํ ปรวาทิสฺส อุทาหรณํฯ

เอฬณฺฑิยายาติ เอฬณฺฑมยายฯ อิทํ สกวาทิสฺส อุทาหรณํฯ โลกิยํ โวหรนฺตสฺส โลกิโยติ อยมฺปิ เอกา ลทฺธิฯ สา เอตรหิ เอกจฺจานํ อนฺธกานํ ลทฺธิฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

โวหารกถาวณฺณนาฯ

11. นิโรธกถาวณฺณนา

[353] อิทานิ นิโรธกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ อปฺปฏิสงฺขานิโรธญฺจ ปฏิสงฺขานิโรธญฺจ ทฺเวปิ เอกโต กตฺวา นิโรธสจฺจนฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ มหิสาสกานญฺเจว อนฺธกานญฺจ; เต สนฺธาย ทฺเว นิโรธาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺส ฯ ทฺเว ทุกฺขนิโรธาติ ปญฺเหสุ ยสฺมา ทฺเว ทุกฺขสจฺจานิ น อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ ยสฺมา ทฺวีหากาเรหิ ทุกฺขํ นิรุชฺฌตีติ อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ ทฺเว นิโรธสจฺจานีติปญฺเหสุ ทฺวินฺนํ ทุกฺขสจฺจานํ นิโรธวเสนอนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ ทฺวีหากาเรหิ ทุกฺขสฺส นิรุชฺฌนโต ปฏิชานาติฯ ทฺเว ตาณานีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

อตฺถิ ทฺวินฺนํ นิพฺพานานนฺติอาทีสุ ปุจฺฉาสุ อุจฺจนีจตาทีนิ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ

อปฺปฏิสงฺขานิรุทฺเธติ เย ปฏิสงฺขาย โลกุตฺตเรน ญาเณน อนิรุทฺธา สุทฺธปกติกตฺตา วา อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนํ วา วเสน น สมุทาจรณโต นิรุทฺธาติ วุจฺจนฺติ, เต สงฺขาเรฯ ปฏิสงฺขา นิโรเธนฺตีติฯ โลกุตฺตรญาเณน นิโรเธนฺติ อนุปฺปตฺติภาวํ คเมนฺติฯ

นนุ อปฺปฏิสงฺขานิรุทฺธา สงฺขาราติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส ฯ ตตฺถ ภคฺคานํ ปุน อภญฺชนโต อปฺปฏิสงฺขานิรุทฺธานํ วา อริยมคฺเค อุปฺปนฺเน ตถา นิรุชฺฌนโตว สกวาที อจฺจนฺตภคฺคตํ ปฏิชานาติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

นิโรธกถาวณฺณนาฯ

ทุติโย วคฺโคฯ

3. ตติยวคฺโค

1. พลกถาวณฺณนา

[354] อิทานิ พลกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ อนุรุทฺธสํยุตฺเต ‘‘อิเมสญฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺฐานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ปชานามี’’ติอาทีนิ (สํ. นิ. 5.913) ทสสุตฺตานิ อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ตถาคตพลญฺจ นาเมตํ สาวเกหิ สาธารณมฺปิ อตฺถิ อสาธารณมฺปิ สาธารณาสาธารณมฺปิฯ ตตฺถ อาสวานํ ขเย ญาณํ สาธารณํฯ อินฺทฺริยปโรปริยตฺติญาณํ อสาธารณํฯ เสสํ สาธารณญฺจ อสาธารณญฺจฯ ฐานาฏฺฐานาทีนิ หิ สาวกา ปเทเสน ชานนฺติ, ตถาคตา นิปฺปเทเสนฯ อิติ ตานิ อุทฺเทสโต สาธารณานิ, น นิทฺเทสโตฯ อยํ ปน อวิเสเสน สพฺพมฺปิ สาธารณนฺติ อาหฯ ตเมนํ ตโต วิเวเจตุํ ตถาคตพลํ สาวกพลนฺติ ปุน อนุโยโค อารทฺโธฯ ตตฺถ ปฐมปญฺเห นิทฺเทสโต สพฺพาการวิสยตํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยปญฺเห อุทฺเทสโต ฐานาฏฺฐานมตฺตาทิชานนวเสน ปฏิชานาติฯ ตญฺเญวาติอาทิปญฺเหสุ สพฺพากาเรน นินฺนานากรณตาย อภาเวน ปฏิกฺขิปติฯ ปุพฺพโยโค จ ปุพฺพจริยา จ อตฺถโต เอกํ, ตถา ธมฺมกฺขานญฺจ ธมฺมเทสนา จฯ

อินฺทฺริยปโรปริยตฺติปญฺเห เอกเทเสน สาธารณตํ สนฺธาย สาวกวิสเย ปฏิชานาติฯ