[345] ทุกฺเข ทิฏฺเฐ จตฺตาริ สจฺจานีติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, เอกาภิสมยวเสน ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ปุน ทุกฺขสจฺจํ จตฺตาริ สจฺจานีติ อนุโยเค จตุนฺนมฺปิ นานาสภาวตฺตา ปฏิกฺเขโป ตสฺเสวฯ

รูปกฺขนฺเธ อนิจฺจโต ทิฏฺเฐติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, สมุทฺทโต เอกพินฺทุสฺส รเส ปฏิวิทฺเธ เสสอุทกสฺส ปฏิเวโธ วิย เอกธมฺเม อนิจฺจาทิโต ปฏิวิทฺเธ สพฺเพปิ ปฏิวิทฺธา โหนฺตีติ ลทฺธิยา ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ

จตูหิ ญาเณหีติ ทุกฺเข ญาณาทีหิฯ อฏฺฐหิ ญาเณหีติ สาวกานํ สาธารเณหิ สจฺจญาเณหิ เจว ปฏิสมฺภิทาญาเณหิ จฯ ทฺวาทสหิ ญาเณหีติ ทฺวาทสงฺคปฏิจฺจสมุปฺปาทญาเณหิฯ จตุจตฺตารีสาย ญาเณหีติ ‘‘ชรามรเณ ญาณํ, ชรามรณสมุทเย ญาณ’’นฺติ เอวํ นิทานวคฺเค วุตฺตญาเณหิฯ สตฺตสตฺตติยา ญาเณหีติ ‘‘ชรามรณํ, ภิกฺขเว, อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺม’’นฺติ (สํ. นิ. 2.20) เอวํ ตตฺเถว วุตฺตญาเณหิฯ เสสเมตฺถ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํ สทฺธิํ สุตฺตสาธเนนาติฯ

อนุปุพฺพาภิสมยกถาวณฺณนาฯ

10. โวหารกถาวณฺณนา

[347] อิทานิ โวหารกถา นาม โหติฯ ตตฺถ พุทฺโธ ภควา โลกุตฺตเรน โวหาเรน โวหรตีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ โลกุตฺตเร โสเตติอาทีนิ ตสฺส อยุตฺตวาทีภาวทีปนตฺถํ วุตฺตานิฯ อยญฺเหตฺถ อธิปฺปาโย – ‘‘สทฺทายตนเมว เต โลกุตฺตรํ, อุทาหุ โสตาทีนิปี’’ติฯ

หญฺจิ พุทฺธสฺส ภควโต โวหาโร โลกิเย โสเต ปฏิหญฺญตีติ เอตฺถ ยทิ โส โลกุตฺตเร ปฏิหญฺเญยฺยฯ โลกุตฺตโร สิยาติ เอวมตฺโถ น คเหตพฺโพฯ โลกิเย ปฏิหญฺญมานสฺส ปน โลกุตฺตรตา นาม นตฺถีติ อยเมตฺถาธิปฺปาโยฯ

โลกิเยน วิญฺญาเณนาติ เอตฺถาปิ โลกิเยเนวาติ อตฺโถฯ อิตรถา อเนกนฺตตา สิยาฯ โลกุตฺตรญฺหิ โลกิเยนปิ ญาเณน ญายตีฯ เอวํ สพฺพํ ยถานุรูปโต เวทิตพฺพํฯ สพฺเพ เต มคฺคํ ภาเวนฺตีติ ปญฺเหสุ เย มคฺคํ นปฺปฏิลภนฺติ, เต สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ เย ปฏิลภนฺติ, เต สนฺธาย ปฏิชานาติฯ

[351] โสวณฺณมยายาติ สุวณฺณมยายฯ อิทํ ปรวาทิสฺส อุทาหรณํฯ

เอฬณฺฑิยายาติ เอฬณฺฑมยายฯ อิทํ สกวาทิสฺส อุทาหรณํฯ โลกิยํ โวหรนฺตสฺส โลกิโยติ อยมฺปิ เอกา ลทฺธิฯ สา เอตรหิ เอกจฺจานํ อนฺธกานํ ลทฺธิฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

โวหารกถาวณฺณนาฯ

11. นิโรธกถาวณฺณนา

[353] อิทานิ นิโรธกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ อปฺปฏิสงฺขานิโรธญฺจ ปฏิสงฺขานิโรธญฺจ ทฺเวปิ เอกโต กตฺวา นิโรธสจฺจนฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ มหิสาสกานญฺเจว อนฺธกานญฺจ; เต สนฺธาย ทฺเว นิโรธาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺส ฯ ทฺเว ทุกฺขนิโรธาติ ปญฺเหสุ ยสฺมา ทฺเว ทุกฺขสจฺจานิ น อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ ยสฺมา ทฺวีหากาเรหิ ทุกฺขํ นิรุชฺฌตีติ อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ ทฺเว นิโรธสจฺจานีติปญฺเหสุ ทฺวินฺนํ ทุกฺขสจฺจานํ นิโรธวเสนอนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ ทฺวีหากาเรหิ ทุกฺขสฺส นิรุชฺฌนโต ปฏิชานาติฯ ทฺเว ตาณานีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

อตฺถิ ทฺวินฺนํ นิพฺพานานนฺติอาทีสุ ปุจฺฉาสุ อุจฺจนีจตาทีนิ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ

อปฺปฏิสงฺขานิรุทฺเธติ เย ปฏิสงฺขาย โลกุตฺตเรน ญาเณน อนิรุทฺธา สุทฺธปกติกตฺตา วา อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนํ วา วเสน น สมุทาจรณโต นิรุทฺธาติ วุจฺจนฺติ, เต สงฺขาเรฯ ปฏิสงฺขา นิโรเธนฺตีติฯ โลกุตฺตรญาเณน นิโรเธนฺติ อนุปฺปตฺติภาวํ คเมนฺติฯ