เมนู

8. กุกฺกุฬกถาวณฺณนา

[338] อิทานิ กุกฺกุฬกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตํ (สํ. นิ. 4.28; มหาว. 54) สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา’’ติอาทีนิ (ธ. ป. 278) สุตฺตานิ อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘นิปฺปริยาเยเนว สพฺเพ สงฺขารา กุกฺกุฬา วีตจฺจิตงฺคารสมฺมิสฺสา ฉาริกนิรยสทิสา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ โคกุลิกานํ; เตสํ นานปฺปการสุขสนฺทสฺสเนน ตํ ลทฺธิํ วิเวเจตุํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ตตฺถ อโนธิํ กตฺวาติ โอธิํ มริยาทํ โกฏฺฐาสํ อกริตฺวา, อวิเสเสน สพฺเพเยวาติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพํ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํ สทฺธิํ สุตฺตสาธนายาติฯ

กุกฺกุฬกถาวณฺณนาฯ

9. อนุปุพฺพาภิสมยกถาวณฺณนา

[339] อิทานิ อนุปุพฺพาภิสมยกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ –

‘‘อนุปุพฺเพน เมธาวี, โถกํ โถกํ ขเณ ขเณ;

กมฺมาโร รชตสฺเสว, นิทฺธเม มลมตฺตโน’’ติฯ (ธ. ป. 239) –

อาทีนิ สุตฺตานิ อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน เอกจฺเจ กิเลเส ทุกฺขทสฺสเนน ปชหติ, เอกจฺเจ สมุทยนิโรธมคฺคทสฺสเนน, ตถา เสสาปีติ เอวํ โสฬสหิ โกฏฺฐาเสหิ อนุปุพฺเพน กิเลสปฺปหานํ กตฺวา อรหตฺตปฏิลาโภ โหตี’’ติ เอวรูปา นานาภิสมยลทฺธิ อุปฺปนฺนา, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกสพฺพตฺถิกสมฺมิติยภทฺรยานิกานํ; เตสํ ลทฺธิวิเวจนตฺถํ อนุปุพฺพาภิสมโยติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อนุปุพฺเพน โสตาปตฺติมคฺคนฺติ ปุฏฺโฐ ปน เอกสฺส มคฺคสฺส พหุภาวาปตฺติภเยน ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ทุกฺขทสฺสนาทิวเสน ปฏิชานาติฯ ตานิ วา จตฺตาริปิ ญาณานิ เอโก โสตาปตฺติมคฺโคเยวาติ ปฏิชานาติ, ผลํ ปน เอกเมว อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ สกทาคามิมคฺคาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[344] มคฺเค ทิฏฺเฐ ผเล ฐิโตติ ปญฺเห ยสฺมา ทุกฺขทสฺสนาทีหิ ทสฺสนํ อปรินิฏฺฐิตํ, มคฺคทสฺสเนน ปรินิฏฺฐิตํ นาม โหติ, ตทา โส ผเล ฐิโตติ สงฺขํ คจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ

[345] ทุกฺเข ทิฏฺเฐ จตฺตาริ สจฺจานีติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, เอกาภิสมยวเสน ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ปุน ทุกฺขสจฺจํ จตฺตาริ สจฺจานีติ อนุโยเค จตุนฺนมฺปิ นานาสภาวตฺตา ปฏิกฺเขโป ตสฺเสวฯ

รูปกฺขนฺเธ อนิจฺจโต ทิฏฺเฐติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, สมุทฺทโต เอกพินฺทุสฺส รเส ปฏิวิทฺเธ เสสอุทกสฺส ปฏิเวโธ วิย เอกธมฺเม อนิจฺจาทิโต ปฏิวิทฺเธ สพฺเพปิ ปฏิวิทฺธา โหนฺตีติ ลทฺธิยา ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ

จตูหิ ญาเณหีติ ทุกฺเข ญาณาทีหิฯ อฏฺฐหิ ญาเณหีติ สาวกานํ สาธารเณหิ สจฺจญาเณหิ เจว ปฏิสมฺภิทาญาเณหิ จฯ ทฺวาทสหิ ญาเณหีติ ทฺวาทสงฺคปฏิจฺจสมุปฺปาทญาเณหิฯ จตุจตฺตารีสาย ญาเณหีติ ‘‘ชรามรเณ ญาณํ, ชรามรณสมุทเย ญาณ’’นฺติ เอวํ นิทานวคฺเค วุตฺตญาเณหิฯ สตฺตสตฺตติยา ญาเณหีติ ‘‘ชรามรณํ, ภิกฺขเว, อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺม’’นฺติ (สํ. นิ. 2.20) เอวํ ตตฺเถว วุตฺตญาเณหิฯ เสสเมตฺถ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํ สทฺธิํ สุตฺตสาธเนนาติฯ

อนุปุพฺพาภิสมยกถาวณฺณนาฯ

10. โวหารกถาวณฺณนา

[347] อิทานิ โวหารกถา นาม โหติฯ ตตฺถ พุทฺโธ ภควา โลกุตฺตเรน โวหาเรน โวหรตีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ โลกุตฺตเร โสเตติอาทีนิ ตสฺส อยุตฺตวาทีภาวทีปนตฺถํ วุตฺตานิฯ อยญฺเหตฺถ อธิปฺปาโย – ‘‘สทฺทายตนเมว เต โลกุตฺตรํ, อุทาหุ โสตาทีนิปี’’ติฯ

หญฺจิ พุทฺธสฺส ภควโต โวหาโร โลกิเย โสเต ปฏิหญฺญตีติ เอตฺถ ยทิ โส โลกุตฺตเร ปฏิหญฺเญยฺยฯ โลกุตฺตโร สิยาติ เอวมตฺโถ น คเหตพฺโพฯ โลกิเย ปฏิหญฺญมานสฺส ปน โลกุตฺตรตา นาม นตฺถีติ อยเมตฺถาธิปฺปาโยฯ