6. ทุกฺขาหารกถาวณฺณนา

[334] อิทานิ ทุกฺขาหารกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘ทุกฺขํ ทุกฺขนฺติ วาจํ ภาสนฺโต ทุกฺเข ญาณํ อาหรติ, ตํ ทุกฺขาหาโร นาม วุจฺจติ ฯ ตญฺจ ปเนตํ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺน’’นฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย ทุกฺขาหาโรติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ เย เกจีติ ปฐมปญฺเห อวิปสฺสเก สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, ทุติยปญฺเห วิปสฺสเก สนฺธาย ปฏิชานาติ, ตํ ปนสฺส ลทฺธิมตฺตเมวฯ ตสฺมา ‘‘สพฺเพ เต’’ติ วาทสฺส ภินฺทนตฺถํ พาลปุถุชฺชนาติอาทิมาหฯ ตํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ทุกฺขาหารกถาวณฺณนาฯ

7. จิตฺตฏฺฐิติกถาวณฺณนา

[335] อิทานิ จิตฺตฏฺฐิติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ สมาปตฺติจิตฺตญฺเจว ภวงฺคจิตฺตญฺจ อนุปฺปพนฺเธน ปวตฺตมานํ ทิสฺวา ‘‘เอกเมว จิตฺตํ จิรํ ติฏฺฐตี’’ติ ลทฺธิ เสยฺยถาปิ เอตรหิ เหฏฺฐา วุตฺตปฺปเภทานํ อนฺธกานํ, ตํลทฺธิวิโสธนตฺถํ เอกํ, จิตฺตํ ทิวสํ ติฏฺฐตีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ อุปฑฺฒทิวโส อุปฺปาทกฺขโณติ เอตฺถ ฐิติกฺขณํ อนามสิตฺวา ‘‘อนิจฺจา วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน’’ติ (สํ. นิ. 1.186; 2.143) เทสนานเยน อุปฺปาทวยวเสเนว ปุจฺฉา กตาฯ

เต ธมฺมา จิตฺเตน ลหุปริวตฺตาติ ปุฏฺโฐ จิตฺตโต ลหุตรปริวตฺติโน ธมฺเม อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ยสฺส จิตฺตสฺส ทีฆฏฺฐิติํ อิจฺฉติ, ตํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ยาวตายุกํ ติฏฺฐตีติ ปญฺเห ‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ, กปฺปา ติฏฺฐนฺติ เย มรู’’ติอาทิวจนวเสน (มหานิ. 10) อารุปฺปโต อญฺญตฺร ปฏิกฺขิปติ, อารุปฺเป ปฏิชานาติฯ มุหุตฺตํ มุหุตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ ปญฺเห ปรวาทิสฺส ‘‘อุปฺปาทวยธมฺมิโน’’ติอาทิสุตฺตวิโรธภเยน ปฏิชานาติฯ ฐิติํ ปนสฺส ลทฺธิวเสน อิจฺฉติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

จิตฺตฏฺฐิติกถาวณฺณนาฯ

8. กุกฺกุฬกถาวณฺณนา

[338] อิทานิ กุกฺกุฬกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตํ (สํ. นิ. 4.28; มหาว. 54) สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา’’ติอาทีนิ (ธ. ป. 278) สุตฺตานิ อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘นิปฺปริยาเยเนว สพฺเพ สงฺขารา กุกฺกุฬา วีตจฺจิตงฺคารสมฺมิสฺสา ฉาริกนิรยสทิสา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ โคกุลิกานํ; เตสํ นานปฺปการสุขสนฺทสฺสเนน ตํ ลทฺธิํ วิเวเจตุํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ตตฺถ อโนธิํ กตฺวาติ โอธิํ มริยาทํ โกฏฺฐาสํ อกริตฺวา, อวิเสเสน สพฺเพเยวาติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพํ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํ สทฺธิํ สุตฺตสาธนายาติฯ

กุกฺกุฬกถาวณฺณนาฯ

9. อนุปุพฺพาภิสมยกถาวณฺณนา

[339] อิทานิ อนุปุพฺพาภิสมยกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ –

‘‘อนุปุพฺเพน เมธาวี, โถกํ โถกํ ขเณ ขเณ;

กมฺมาโร รชตสฺเสว, นิทฺธเม มลมตฺตโน’’ติฯ (ธ. ป. 239) –

อาทีนิ สุตฺตานิ อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน เอกจฺเจ กิเลเส ทุกฺขทสฺสเนน ปชหติ, เอกจฺเจ สมุทยนิโรธมคฺคทสฺสเนน, ตถา เสสาปีติ เอวํ โสฬสหิ โกฏฺฐาเสหิ อนุปุพฺเพน กิเลสปฺปหานํ กตฺวา อรหตฺตปฏิลาโภ โหตี’’ติ เอวรูปา นานาภิสมยลทฺธิ อุปฺปนฺนา, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกสพฺพตฺถิกสมฺมิติยภทฺรยานิกานํ; เตสํ ลทฺธิวิเวจนตฺถํ อนุปุพฺพาภิสมโยติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อนุปุพฺเพน โสตาปตฺติมคฺคนฺติ ปุฏฺโฐ ปน เอกสฺส มคฺคสฺส พหุภาวาปตฺติภเยน ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ทุกฺขทสฺสนาทิวเสน ปฏิชานาติฯ ตานิ วา จตฺตาริปิ ญาณานิ เอโก โสตาปตฺติมคฺโคเยวาติ ปฏิชานาติ, ผลํ ปน เอกเมว อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ สกทาคามิมคฺคาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[344] มคฺเค ทิฏฺเฐ ผเล ฐิโตติ ปญฺเห ยสฺมา ทุกฺขทสฺสนาทีหิ ทสฺสนํ อปรินิฏฺฐิตํ, มคฺคทสฺสเนน ปรินิฏฺฐิตํ นาม โหติ, ตทา โส ผเล ฐิโตติ สงฺขํ คจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ