เมนู

ปรธมฺมกุสลสฺสาติ สธมฺมโต ปรสฺมิํ อฏฺฐสมาปตฺติธมฺเมปิ กุสลสฺสฯ อุภโตภาควิมุตฺตํ สนฺธาเยวํ วทติฯ เสสเมตฺถ ปาฬิอนุสาเรเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

ปรูปหารกถาวณฺณนาฯ

2-3-4. อญฺญาณาทิกถาวณฺณนา

[314] อิทานิ อญฺญาณํ, กงฺขา, ปรวิตรณาติ ติสฺโส กถา นาม โหนฺติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อรหโต อิตฺถิปุริสาทีนํ นามโคตฺตาทีสุ ญาณปฺปวตฺติยา อภาเวน อตฺถิ อญฺญาณํ, ตตฺเถว สนฺนิฏฺฐานาภาเวน อตฺถิ กงฺขาฯ ยสฺมา จ เนสํ ตานิ วตฺถูนิ ปเร วิตรนฺติ ปกาเสนฺติ อาจิกฺขนฺติ, ตสฺมา เนสํ อตฺถิ ปรวิตรณา’’ติ อิมา ลทฺธิโย, เสยฺยถาปิ เอตรหิ ปุพฺพเสลิยาทีนํ; เตสํ ตา ลทฺธิโย ภินฺทิตุํ ตีสุปิ กถาสุ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ อิตรสฺสฯ ตตฺถ สพฺเพสุปิ ปญฺเหสุ เจว วิสฺสชฺชเนสุ จ ปาฬิํ อนุคนฺตฺวาว อตฺโถ เวทิตพฺโพติฯ

อญฺญาณาทิกถาวณฺณนาฯ

5. วจีเภทกถาวณฺณนา

[326] อิทานิ วจีเภทกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ปฐมํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส ทุกฺขนฺติ วาจา ภิชฺชตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ ปุพฺพเสลิยาทีนํ; เต สนฺธาย สมาปนฺนสฺส อตฺถิ วจีเภโทติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ปุน สพฺพตฺถาติ ตโย ภเว สนฺธาย ปุฏฺโฐ อรูปํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ สพฺพทาติ กาลวเสน ปุฏฺโฐ ปฐมมคฺคกฺขเณ ปฐมชฺฌานิกสมาปตฺติโต อญฺญํ สพฺพํ สมาปตฺติกาลํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ สพฺเพสํ สมาปนฺนานนฺติ ปุฏฺโฐ โลกิยสมาปตฺติโย สมาปนฺเน สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ สพฺพสมาปตฺตีสูติ ปุฏฺโฐ ทุติยชฺฌานาทิกํ โลกุตฺตรํ สพฺพญฺจ โลกิยสมาปตฺติํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ

กายเภโทติ อภิกฺกมาทิวเสน ปวตฺตกายวิญฺญตฺติฯ อิทํ ‘‘ยานิ จิตฺตานิ วจีวิญฺญตฺติํ สมุฏฺฐาเปนฺติ, ตาเนว กายวิญฺญตฺติํฯ เอวํ สนฺเต กสฺมา กายเภโทปิ น โหตี’’ติ โจทนตฺถํ ปุจฺฉติฯ อิตโร ลทฺธิวเสน ปฏิกฺขิปติ เจว ปฏิชานาติ จฯ อิทานิ ยทิ โส มคฺคกฺขเณ ‘‘ทุกฺข’’นฺติ วาจํ ภาสติ, ‘‘สมุทโย’’ติอาทิกมฺปิ ภาเสยฺยฯ ยทิ วา ตํ น ภาสติ, อิตรมฺปิ น ภาเสยฺยาติ โจทนตฺถํ ทุกฺขนฺติ ชานนฺโตติอาทโย ปญฺหา วุตฺตาฯ อิตโร ปน อตฺตโน ลทฺธิวเสเนว ปฏิชานาติ เจว ปฏิกฺขิปติ จฯ โลกุตฺตรํ ปฐมชฺฌานํ สมาปนฺโน ทุกฺขทุกฺขนฺติ วิปสฺสตีติ หิสฺส ลทฺธิฯ

[328] ญาณนฺติ โลกุตฺตรํ จตุสจฺจญาณํฯ โสตนฺติ โสตวิญฺญาณํ อธิปฺเปตํ, เยน ตํ สทฺทํ สุณาติฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานนฺติ โสตสมฺผสฺสมโนสมฺผสฺสานํฯ

[329] โน วต เร วตฺตพฺเพติ ยทิ อวิเสเสน ยํกิญฺจิ สมาปนฺนสฺส นตฺถิ วจีเภโท, น อวิเสเสน วตฺตพฺพํ ‘‘สมาปนฺนสฺส อตฺถิ วจีเภโท’’ติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมว สทฺธิํ สุตฺตสาธนายฯ ยํ ปเนเตน ‘‘สิขิสฺส อานนฺท, ภควโต’’ติ ปริโยสาเน สุตฺตํ อาภตํ, ตตฺถ เยน สมาปตฺติจิตฺเตน โส วจีเภโท สมุฏฺฐิโต, กายเภโทปิ เตน สมุฏฺฐาติเยว, น จ ตํ โลกุตฺตรํ ปฐมชฺฌานจิตฺตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

วจีเภทกถาวณฺณนาฯ

6. ทุกฺขาหารกถาวณฺณนา

[334] อิทานิ ทุกฺขาหารกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘ทุกฺขํ ทุกฺขนฺติ วาจํ ภาสนฺโต ทุกฺเข ญาณํ อาหรติ, ตํ ทุกฺขาหาโร นาม วุจฺจติ ฯ ตญฺจ ปเนตํ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺน’’นฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย ทุกฺขาหาโรติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ เย เกจีติ ปฐมปญฺเห อวิปสฺสเก สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, ทุติยปญฺเห วิปสฺสเก สนฺธาย ปฏิชานาติ, ตํ ปนสฺส ลทฺธิมตฺตเมวฯ ตสฺมา ‘‘สพฺเพ เต’’ติ วาทสฺส ภินฺทนตฺถํ พาลปุถุชฺชนาติอาทิมาหฯ ตํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ทุกฺขาหารกถาวณฺณนาฯ

7. จิตฺตฏฺฐิติกถาวณฺณนา

[335] อิทานิ จิตฺตฏฺฐิติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ สมาปตฺติจิตฺตญฺเจว ภวงฺคจิตฺตญฺจ อนุปฺปพนฺเธน ปวตฺตมานํ ทิสฺวา ‘‘เอกเมว จิตฺตํ จิรํ ติฏฺฐตี’’ติ ลทฺธิ เสยฺยถาปิ เอตรหิ เหฏฺฐา วุตฺตปฺปเภทานํ อนฺธกานํ, ตํลทฺธิวิโสธนตฺถํ เอกํ, จิตฺตํ ทิวสํ ติฏฺฐตีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ อุปฑฺฒทิวโส อุปฺปาทกฺขโณติ เอตฺถ ฐิติกฺขณํ อนามสิตฺวา ‘‘อนิจฺจา วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน’’ติ (สํ. นิ. 1.186; 2.143) เทสนานเยน อุปฺปาทวยวเสเนว ปุจฺฉา กตาฯ

เต ธมฺมา จิตฺเตน ลหุปริวตฺตาติ ปุฏฺโฐ จิตฺตโต ลหุตรปริวตฺติโน ธมฺเม อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ยสฺส จิตฺตสฺส ทีฆฏฺฐิติํ อิจฺฉติ, ตํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ยาวตายุกํ ติฏฺฐตีติ ปญฺเห ‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ, กปฺปา ติฏฺฐนฺติ เย มรู’’ติอาทิวจนวเสน (มหานิ. 10) อารุปฺปโต อญฺญตฺร ปฏิกฺขิปติ, อารุปฺเป ปฏิชานาติฯ มุหุตฺตํ มุหุตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ ปญฺเห ปรวาทิสฺส ‘‘อุปฺปาทวยธมฺมิโน’’ติอาทิสุตฺตวิโรธภเยน ปฏิชานาติฯ ฐิติํ ปนสฺส ลทฺธิวเสน อิจฺฉติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

จิตฺตฏฺฐิติกถาวณฺณนาฯ