เมนู

7. เอกจฺจํอตฺถีติกถา

1. อตีตาทิเอกจฺจกถาวณฺณนา

[299] อิทานิ เอกจฺจํ อตฺถีติ กถา โหติฯ ตตฺถ เย ‘‘เอกจฺจํ อตีตํ อตฺถี’’ติ มญฺญนฺติ, เสยฺยถาปิ กสฺสปิกา; เตสํ ลทฺธิภินฺทนตฺถํ อตีตํ อตฺถีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, เอกจฺจํ อตฺถีติ วิสฺสชฺชนํ ปรวาทิสฺสฯ อยญฺหิ อธิปฺปาโย – อวิปกฺกวิปากํ อตฺถิ, วิปกฺกวิปากํ นตฺถีติฯ เอกจฺจํ นิรุทฺธนฺติ อนุโยโค สกวาทิสฺสฯ ตสฺสตฺโถ – ยทิ เต อตีตํ เอกจฺจํ อตฺถิ เอกจฺจํ นตฺถิ, เอวํ สนฺเต เอกจฺจํ อตีตํ นิรุทฺธํ, เอกจฺจํ อตีตํ อนิรุทฺธํ, ตเถว ฐิตนฺติ อาปชฺชติฯ วิคตนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

อวิปกฺกวิปากธมฺมา เอกจฺเจติ อิทํ ยสฺมา เยสํ โส อวิปกฺกวิปากานํ อตฺถิตํ อิจฺฉติ, เตปิ อตีตาเยวฯ ตสฺมา ยถา เต อตีตํ เอกจฺจํ อตฺถิ, กิํ ตถา อวิปกฺกวิปากาปิ ธมฺมา เอกจฺเจ อตฺถี เอกจฺเจ นตฺถีติ โจเทตุํ วุตฺตํฯ วิปกฺกวิปากาติ อิทํ เยสํ โส นตฺถิตํ อิจฺฉติ, เตสํ วเสน โจเทตุํ วุตฺตํฯ อวิปากาติ อิทํ อพฺยากตานํ วเสน โจเทตุํ วุตฺตํฯ อิติ อิเมสํ ติณฺณํ ราสีนํ วเสน สพฺเพสุ อนุโลมปฏิโลเมสุ ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ เวทิตพฺพาฯ อตีตา เอกเทสํ วิปกฺกวิปากา, เอกเทสํ อวิปกฺกวิปากาติ วิปฺปกตวิปากา วุจฺจนฺติฯ เยน หิ กมฺเมน ปฏิสนฺธิ นิพฺพตฺติตา, ภวงฺคมฺปิ จุติปิ ตสฺเสว วิปาโกฯ ตสฺมา ปฏิสนฺธิโต ยาว จุติ, ตาว ตํ วิปฺปกตวิปากํ นาม โหติฯ ตถารูเป ธมฺเม สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

วิปจฺจิสฺสนฺตีติ กตฺวา เต อตฺถีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ยถา ธมฺมธรสฺส ปุคฺคลสฺส นิทฺทายนฺตสฺสาปิ พหุปวตฺติโน ธมฺมา อตฺถีติ วุจฺจนฺติ, เอวํ โลกโวหารวเสน อตฺถิตํ สนฺธาย ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ วิปจฺจิสฺสนฺตีติ กตฺวา ปจฺจุปนฺนาติ ทุติยปญฺเห ‘‘กมฺมานํ อวินาสสงฺขาโต กมฺมูปจโย นาเมโก อตฺถี’’ติ ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ

2. อนาคตาทิเอกจฺจกถาวณฺณนา

[300] อนาคตํ อตฺถีติอาทีสุปิ เอกจฺจํ อตฺถีติ อุปฺปาทิโน ธมฺเม สนฺธาย วทติฯ เสสํ สพฺพตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

เอกจฺจํอตฺถีติกถาวณฺณนาฯ

8. สติปฏฺฐานกถาวณฺณนา

[301] อิทานิ สติปฏฺฐานกถา โหติฯ ‘‘ตตฺถ – จตุนฺนํ, ภิกฺขเว, สติปฏฺฐานานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ เทเสสฺสามี’’ติ (สํ. นิ. 5.408) สติปฏฺฐานสํยุตฺเต วุตฺตนเยเนว เยสํ กายาทโย สติยา อารมฺมณธมฺเม คเหตฺวา ‘‘สพฺเพ ธมฺมา สติปฏฺฐานา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานํฯ อนฺธกา นาม ปุพฺพเสลิยา, อปรเสลิยา, ราชคิริยา, สิทฺธตฺถิกาติ อิเม ปจฺฉา อุปฺปนฺนนิกายาฯ เตสํ ลทฺธิวิเวจนตฺถํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ตตฺถ ยสฺมา ‘‘ปติฏฺฐาติ เอเตสูติ ปฏฺฐานา ฯ กา ปติฏฺฐาติ? สติฯ สติยา ปฏฺฐานา สติปฏฺฐานา’’ติ อิมินา อตฺเถน สติโคจราปิ สติปฏฺฐานาฯ ‘‘ปติฏฺฐหนฺตีติ ปฏฺฐานาฯ กา ปติฏฺฐหนฺติ? สติโยฯ สติโยว ปฏฺฐานา สติปฏฺฐานา’’ติ อิมินา อตฺเถน สติโยว สติปฏฺฐานาฯ ตสฺมา ทฺเวปิ วาทา ปริยาเยน ยุชฺชนฺติฯ เย ปน ตํ ปริยายํ ปหาย เอกนฺเตเนว ‘‘สพฺเพ ธมฺมา สติปฏฺฐานา’’ติ วทนฺติ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อารมฺมณวเสน ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ สพฺเพ ธมฺมา สตีติ อนุยุตฺตสฺส ปน สพฺเพสํ สติสภาวาภาวโต ปฏิกฺเขโป ตสฺเสวฯ ตตฺถ ขยคามีติอาทีนิ มคฺควิเสสนานิฯ เอกายนมคฺโค หิ กิเลสานํ ขยภูตํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ ขยคามีฯ จตฺตาริ สจฺจานิ พุชฺฌนฺโต คจฺฉตีติ โพธคามีฯ วฏฺฏํ อปจินนฺโต คจฺฉตีติ อปจยคามีฯ เอวเมเตหิ ปเทหิ ‘‘กิํ เต สพฺเพ ธมฺมา เอวรูโป เต เอกายโน มคฺโค โหตี’’ติ ปุจฺฉติฯ อนาสวา อสํโยชนิยาติอาทีนิปิ โลกุตฺตรภาวํ ปุจฺฉนตฺถาย วุตฺตานิฯ พุทฺธานุสฺสตีติอาทีนิ ปเภทปุจฺฉาวเสน วุตฺตานิฯ