7. เอกจฺจํอตฺถีติกถา

1. อตีตาทิเอกจฺจกถาวณฺณนา

[299] อิทานิ เอกจฺจํ อตฺถีติ กถา โหติฯ ตตฺถ เย ‘‘เอกจฺจํ อตีตํ อตฺถี’’ติ มญฺญนฺติ, เสยฺยถาปิ กสฺสปิกา; เตสํ ลทฺธิภินฺทนตฺถํ อตีตํ อตฺถีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, เอกจฺจํ อตฺถีติ วิสฺสชฺชนํ ปรวาทิสฺสฯ อยญฺหิ อธิปฺปาโย – อวิปกฺกวิปากํ อตฺถิ, วิปกฺกวิปากํ นตฺถีติฯ เอกจฺจํ นิรุทฺธนฺติ อนุโยโค สกวาทิสฺสฯ ตสฺสตฺโถ – ยทิ เต อตีตํ เอกจฺจํ อตฺถิ เอกจฺจํ นตฺถิ, เอวํ สนฺเต เอกจฺจํ อตีตํ นิรุทฺธํ, เอกจฺจํ อตีตํ อนิรุทฺธํ, ตเถว ฐิตนฺติ อาปชฺชติฯ วิคตนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

อวิปกฺกวิปากธมฺมา เอกจฺเจติ อิทํ ยสฺมา เยสํ โส อวิปกฺกวิปากานํ อตฺถิตํ อิจฺฉติ, เตปิ อตีตาเยวฯ ตสฺมา ยถา เต อตีตํ เอกจฺจํ อตฺถิ, กิํ ตถา อวิปกฺกวิปากาปิ ธมฺมา เอกจฺเจ อตฺถี เอกจฺเจ นตฺถีติ โจเทตุํ วุตฺตํฯ วิปกฺกวิปากาติ อิทํ เยสํ โส นตฺถิตํ อิจฺฉติ, เตสํ วเสน โจเทตุํ วุตฺตํฯ อวิปากาติ อิทํ อพฺยากตานํ วเสน โจเทตุํ วุตฺตํฯ อิติ อิเมสํ ติณฺณํ ราสีนํ วเสน สพฺเพสุ อนุโลมปฏิโลเมสุ ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ เวทิตพฺพาฯ อตีตา เอกเทสํ วิปกฺกวิปากา, เอกเทสํ อวิปกฺกวิปากาติ วิปฺปกตวิปากา วุจฺจนฺติฯ เยน หิ กมฺเมน ปฏิสนฺธิ นิพฺพตฺติตา, ภวงฺคมฺปิ จุติปิ ตสฺเสว วิปาโกฯ ตสฺมา ปฏิสนฺธิโต ยาว จุติ, ตาว ตํ วิปฺปกตวิปากํ นาม โหติฯ ตถารูเป ธมฺเม สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

วิปจฺจิสฺสนฺตีติ กตฺวา เต อตฺถีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ยถา ธมฺมธรสฺส ปุคฺคลสฺส นิทฺทายนฺตสฺสาปิ พหุปวตฺติโน ธมฺมา อตฺถีติ วุจฺจนฺติ, เอวํ โลกโวหารวเสน อตฺถิตํ สนฺธาย ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ วิปจฺจิสฺสนฺตีติ กตฺวา ปจฺจุปนฺนาติ ทุติยปญฺเห ‘‘กมฺมานํ อวินาสสงฺขาโต กมฺมูปจโย นาเมโก อตฺถี’’ติ ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ