อตีตญาณาทิกถาวณฺณนา

[290] เตน ญาเณน ญาณกรณียํ กโรตีติ ปญฺเห ตสฺส ญาณสฺส นิรุทฺธตฺตา กิจฺจภาวมสฺส อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ ปุน ปุฏฺโฐ อตีตารมฺมณํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ญาณํ อตีตานํ ธมฺมานํ ชานนโต อตีตํ ญาณนฺติ เลเสน ปจฺจุปฺปนฺนเมว ‘‘อตีตํ ญาณ’’นฺติ กตฺวา เตน ญาเณน ญาณกรณียสฺส อตฺถิตาย ปฏิชานาติฯ อถสฺส สกวาที เลโสกาสํ อทตฺวา เตน ญาเณน ทุกฺขํ ปริชานาตีติอาทิมาหฯ อิตโร อตีตารมฺมเณเนว ญาเณน อิเมสํ จตุนฺนํ กิจฺจานํ อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ อนาคตปญฺเหปิ เอเสว นโยฯ ปจฺจุปฺปนฺนปญฺโห เจว สํสนฺทนปญฺโห จ อุตฺตานตฺถาเยวฯ

อรหนฺตาทิกถาวณฺณนา

[291] อรหโต อตีโต ราโค อตฺถีติอาทีสุปิ ราคาทิภาวาวิชหนฺโต เอวํ ปฏิชานาติฯ สราโคติอาทีสุ สุตฺตวิโรธภเยน เจว ยุตฺติวิโรธภเยน จ ปฏิกฺขิปติฯ

ปทโสธนกถาวณฺณนา

[295] เอวํ สพฺพมฺปิ ปาฬิอนุสาเรเนว วิทิตฺวา ปรโต อตฺถิ สิยา อตีตํ, สิยา นฺวาตีตนฺติ เอตฺถ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยํ อตีตเมว อตฺถิ, ตํ อตีตํฯ ยํ ปจฺจุปฺปนฺนานาคตํ อตฺถิ, ตํ โน อตฺถิ, ตํ โน อตีตํฯ เตนาตีตํ นฺวาตีตํ, นฺวาตีตํ อตีตนฺติ เตน การเณน อตีตํ โน อตีตํ, โน อตีตํ อตีตนฺติฯ อนาคตปจฺจุปฺปนฺนปุจฺฉาสุปิ เอเสว นโยฯ

สุตฺตสาธนวณฺณนา

[296] น วตฺตพฺพํ ‘‘อตีตํ อตฺถิ อนาคตํ อตฺถี’’ติ สุตฺตสาธนาย ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ปุน อตฺตโน ลทฺธิํ นิสฺสาย ยํกิญฺจิ, ภิกฺขเว, รูปนฺติ อนุโยโค ปรวาทิสฺเสวฯ ทุติยนเย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เอวํ สพฺพตฺถ ปุจฺฉา จ ปฏิญฺญา จ เวทิตพฺพาฯ ยํ ปเนตํ ปรวาทินา อนาคตสฺส อตฺถิภาวสาธนตฺถํ ‘‘นนุ วุตฺตํ ภควตา กพฬีกาเร, เจ, ภิกฺขเว’’ติ สุตฺตสฺส ปริโยสาเน อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺตีติอาทิ ทสฺสิตํ น ตํ อนาคตสฺส อตฺถิภาวสาธกํ ฯ ตญฺหิ เหตูนํ ปรินิฏฺฐิตตฺตา อวสฺสํ ภาวิตํ สนฺธาย ตตฺถ วุตฺตํฯ อยํ สุตฺตาธิปฺปาโยฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สพฺพมตฺถีติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อตีตกฺขนฺธาทิกถา

1. นสุตฺตสาธนกถาวณฺณนา

[297] อิทานิ ‘‘อตีตํ ขนฺธา’’ติอาทิกถา โหติฯ ตตฺถ ขนฺธาทิภาวาวิชหนโต อตีตานาคตานํ อตฺถิตํ อิจฺฉนฺตสฺส อตีตํ ขนฺธาติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, อตีตสฺส ขนฺธสงฺคหิตตฺตา อามนฺตาติ ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ปุน อตีตํ นตฺถีติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, ตสฺส นิรุตฺติปถสุตฺเตน อตฺถิตาย วาริตตฺตา ปฏิกฺเขโป สกวาทิสฺสฯ อายตนธาตุปุจฺฉาสุปิ อนาคตปญฺเหสุปิ ปจฺจุปฺปนฺเนน สทฺธิํ สํสนฺทิตฺวา อนุโลมปฏิโลมโต อาคตปญฺเหสุปิ ‘‘อตีตํ รูป’’นฺติอาทิปญฺเหสุปิ อิมินาวุปาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

2. สุตฺตสาธนวณฺณนา

[298] สุตฺตสาธเน ปน น วตฺตพฺพนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ นตฺถิ เจเตติ นตฺถิ จ เอเต ธมฺมาติ อตฺโถฯ ขนฺธาทิภาเว สติ นตฺถิตํ อนิจฺฉนฺตสฺส อามนฺตาติ ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺส, อถ เนสํ นตฺถิภาวสาธนตฺถํ สุตฺตาหรณํ สกวาทิสฺสฯ ทุติยปุจฺฉาปิ ปรวาทิสฺส, ปฏิญฺญา สกวาทิสฺส, สุตฺตาหรณํ ปรวาทิสฺสฯ ตํ ปน เนสํ ขนฺธาทิภาวเมว สาเธติ, น อตฺถิภาวนฺติ อาหฏมฺปิ อนาหฏสทิสเมวาติฯ

อตีตํ ขนฺธาติอาทิกถาวณฺณนาฯ