เมนู

เตน ตํ ปุจฺฉาม – ‘‘กิํ เต ตีสุปิ เอเตสุ เอเกกํ หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตี’’ติ? อิตโร ‘‘ตญฺเญว อนาคตํ, ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ, ตํ อตีต’’นฺติปญฺเห ปฏิกฺขิตฺตนเยเนว ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ปุฏฺโฐ ทุติยปญฺเห ปฏิญฺญาตนเยเนว ปฏิชานาติฯ อถ นํ สกวาที ‘‘ตญฺเญว อนาคตํ, ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ, ตํ อตีต’’นฺติ ปญฺหาวเสน เตสุ เอเกกํ หุตฺวา โหติ, หุตฺวา โหตีติ ปฏิชานนฺตํ ปุริมํ ปฏิกฺขิตฺตปญฺหํ ปริวตฺติตฺวา ปุจฺฉนฺโต น หุตฺวา น โหติ น หุตฺวา น โหตีติ ปุจฺฉติฯ ตสฺสตฺโถ – นนุ ตยา ตญฺเญว อนาคตํ, ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ, ตํ อตีตนฺติ วุตฺเต ปฐมปญฺหํ ปฏิกฺขิปนฺเตน อนาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ โหติภาโว; ปจฺจุปฺปนฺนาตีตานญฺจ หุตฺวาภาโว ปฏิกฺขิตฺโตติ? เตน อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ น โหติ นามฯ ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ อตีตญฺจ น หุตฺวา นามฯ

ทุติยปญฺเห จ เต ‘‘ตญฺเญว อนาคตํ, ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ, ตํ อตีต’’นฺติ ปฏิญฺญาตํฯ เอวํ สนฺเต อนาคตมฺปิ น หุตฺวา น โหติ นาม, ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ อตีตมฺปิ น หุตฺวา น โหติเยว นามฯ เตน ตํ ปุจฺฉาม – ‘‘กิํ เต เอเตสุ เอเกกํ น หุตฺวา น โหติ น หุตฺวา น โหตี’’ติ? ปรวาที สพฺพโต อนฺธกาเรน ปริโยนทฺโธ วิย เตสํ น หุตฺวา น โหติภาวํ อปสฺสนฺโต น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปตีติฯ นิคฺคหาทีนิ ปเนตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพานิฯ

วจนโสธนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อตีตจกฺขุรูปาทิกถาวณฺณนา

[289] อตีตํ จกฺขุ อตฺถีติอาทีสุปิ จกฺขาทิภาวาวิชหเนเนว อตฺถิตํ ปฏิชานาติฯ ปสฺสตีติอาทีนิ ปุฏฺโฐ ปน เตสํ วิญฺญาณานํ กิจฺจาภาววเสน ปฏิกฺขิปติฯ

อตีตญาณาทิกถาวณฺณนา

[290] เตน ญาเณน ญาณกรณียํ กโรตีติ ปญฺเห ตสฺส ญาณสฺส นิรุทฺธตฺตา กิจฺจภาวมสฺส อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ ปุน ปุฏฺโฐ อตีตารมฺมณํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ญาณํ อตีตานํ ธมฺมานํ ชานนโต อตีตํ ญาณนฺติ เลเสน ปจฺจุปฺปนฺนเมว ‘‘อตีตํ ญาณ’’นฺติ กตฺวา เตน ญาเณน ญาณกรณียสฺส อตฺถิตาย ปฏิชานาติฯ อถสฺส สกวาที เลโสกาสํ อทตฺวา เตน ญาเณน ทุกฺขํ ปริชานาตีติอาทิมาหฯ อิตโร อตีตารมฺมเณเนว ญาเณน อิเมสํ จตุนฺนํ กิจฺจานํ อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ อนาคตปญฺเหปิ เอเสว นโยฯ ปจฺจุปฺปนฺนปญฺโห เจว สํสนฺทนปญฺโห จ อุตฺตานตฺถาเยวฯ

อรหนฺตาทิกถาวณฺณนา

[291] อรหโต อตีโต ราโค อตฺถีติอาทีสุปิ ราคาทิภาวาวิชหนฺโต เอวํ ปฏิชานาติฯ สราโคติอาทีสุ สุตฺตวิโรธภเยน เจว ยุตฺติวิโรธภเยน จ ปฏิกฺขิปติฯ

ปทโสธนกถาวณฺณนา

[295] เอวํ สพฺพมฺปิ ปาฬิอนุสาเรเนว วิทิตฺวา ปรโต อตฺถิ สิยา อตีตํ, สิยา นฺวาตีตนฺติ เอตฺถ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยํ อตีตเมว อตฺถิ, ตํ อตีตํฯ ยํ ปจฺจุปฺปนฺนานาคตํ อตฺถิ, ตํ โน อตฺถิ, ตํ โน อตีตํฯ เตนาตีตํ นฺวาตีตํ, นฺวาตีตํ อตีตนฺติ เตน การเณน อตีตํ โน อตีตํ, โน อตีตํ อตีตนฺติฯ อนาคตปจฺจุปฺปนฺนปุจฺฉาสุปิ เอเสว นโยฯ