เมนู

5. สพฺพมตฺถีติกถา

1. วาทยุตฺติวณฺณนา

[282] อิทานิ สพฺพมตฺถีติวาทกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘ยํ กิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… อยํ วุจฺจติ รูปกฺขนฺโธ’’ติอาทิวจนโต (วิภ. 2) ‘‘สพฺเพปิ อตีตาทิเภทา ธมฺมา ขนฺธสภาวํ น วิชหนฺติ, ตสฺมา สพฺพํ อตฺถิเยว นามา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ สพฺพมตฺถิวาทานํ, เตสํ ลทฺธิวิโสธนตฺถํ สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, วุตฺตปฺปการาย ลทฺธิยา ฐตฺวา ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ สพฺพถาติ สพฺพสฺมิํ สรีเร สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติฯ สพฺพทาติ สพฺพสฺมิํ กาเล สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติฯ สพฺเพน สพฺพนฺติ สพฺเพนากาเรน สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติฯ สพฺเพสูติ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติฯ อโยคนฺติ อยุตฺตํฯ นานาสภาวานญฺหิ โยโค โหติ, น เอกสภาวสฺสฯ อิติ อิมสฺมิํ ปญฺเห รูปํ เวทนาย, เวทนํ วา รูเปน อนานํ เอกลกฺขณเมว กตฺวา สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติฯ ยมฺปิ นตฺถิ ตมฺปตฺถีติ ยมฺปิ ฉฏฺฐขนฺธาทิกํ สสวิสาณาทิกํ วา กิญฺจิ นตฺถีติ สิทฺธํ, ตมฺปิ เต อตฺถีติ ปุจฺฉติฯ สพฺพมตฺถีติ ยา ทิฏฺฐิ สา ทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐีติ, ยา ทิฏฺฐิ สา ทิฏฺฐิ สมฺมาทิฏฺฐีติ เหวมตฺถีติ อิมินา อิทํ ปุจฺฉติ – ยา เต เอสา สพฺพมตฺถีติ ทิฏฺฐิ, สา ทิฏฺฐิ อยาถาวกตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐีติ เอวํ ยา อมฺหากํ ทิฏฺฐิ, สา ทิฏฺฐิ ยาถาวกตฺตา สมฺมาทิฏฺฐีติ เอวํ ตว สมเย อตฺถีติ ปุจฺฉติฯ อิตโร สพฺเพสุปิ เอเตสุ นเยสุ วุตฺตปฺปการาย อตฺถิตาย อภาวโต ปฏิกฺขิปติฯ อิเมสุ ปน สพฺเพสุปิ นเยสุ ‘‘อาชานาหิ นิคฺคห’’นฺติ อาทิํ กตฺวา สพฺโพ กถามคฺคเภโท วิตฺถารโต เวทิตพฺโพติ อยํ ตาเวตฺถ วาทยุตฺติฯ

2. กาลสํสนฺทนวณฺณนา

[283-284] อิทานิ อตีตํ อตฺถีติ กาลสํสนฺทนํ โหติฯ ตตฺถ อตีตํ อตฺถีติอาทิกํ สุทฺธิกสํสนฺทนํฯ อตีตํ รูปํ อตฺถีติอาทิกํ ขนฺธวเสน กาลสํสนฺทนํฯ

[285] ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ อปฺปิยํ กริตฺวาติ อตีตานาคตํ ปหาย ปจฺจุปฺปนฺนรูปเมว อปฺปิยํ อวิภชิตพฺพํ กริตฺวาฯ รูปภาวํ ชหตีติปญฺเห นิรุทฺธสฺสาปิ รูปสฺส รูปกฺขนฺธสงฺคหิตตฺตา ปฏิกฺขิปติฯ รูปภาวํ น ชหตีติ ปฏิโลมปญฺเหปิ รูปกฺขนฺเธน สงฺคหิตตฺตาว ปฏิชานาติฯ โอทาตํ วตฺถํ อปฺปิยํ กริตฺวาติ เอตฺถ กิญฺจาปิ น สพฺพํ วตฺถํ โอทาตํ, อิมินา ปน วตฺถนฺติ อวตฺวา ‘‘โอทาตํ วตฺถํ อปฺปิยํ กริตฺวา’’ติ วุตฺเต สกวาทินา เอกตฺถตา อนุญฺญาตาฯ โอทาตภาวํ ชหตีติ ปญฺเห วณฺณวิคมํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ วตฺถภาวํ ชหตีติ เอตฺถ ปน ปญฺญตฺติยา อวิคตตฺตา ปฏิกฺเขโป ตสฺเสวฯ ปฏิโลเมปิ เอเสว นโยฯ

[286] อตีตํ อตีตภาวํ น ชหตีติ ปุฏฺโฐ ‘‘ยทิ ชเหยฺย, อนาคตํ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วา สิยา’’ติ มญฺญมาโน ปฏิชานาติฯ

อนาคตํ อนาคตภาวํ น ชหตีติ ปุฏฺโฐ ปน ‘‘ยทิ น ชเหยฺย, อนาคตเมวสฺส , ปจฺจุปฺปนฺนภาวํ น ปาปุเณยฺยา’’ติ มญฺญมาโน ปฏิกฺขิปติฯ ปจฺจุปฺปนฺนปญฺเหปิ อตีตภาวํ อนาปชฺชนโทโส สิยาติ ปฏิกฺขิปติฯ อนุโลมปญฺเหสุปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[287] เอวํ สุทฺธิกนยํ วตฺวา ปุน ขนฺธวเสน ทสฺเสตุํ อตีตํ รูปนฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตํ สพฺพํ ปาฬิอนุสาเรเนว สกฺกา ชานิตุํฯ

วจนโสธนวณฺณนา

[288] อิทานิ ‘‘อตีตํ นฺวตฺถี’’ติอาทิ วจนโสธนา โหติฯ ตตฺถ หญฺจิ อตีตํ นฺวตฺถีติ ยทิ อตีตํ โน อตฺถีติ อตฺโถฯ อตีตํ อตฺถีติ มิจฺฉาติ อตีตญฺจ ตํ อตฺถิ จาติ มิจฺฉา เอวฯ ตญฺเญว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ ปุฏฺโฐ อนาคตกฺขเณเยวสฺส ปจฺจุปฺปนฺนตาย อภาวํ สนฺธาย กาลนานตฺเตน ปฏิกฺขิปติฯ

ทุติยํ ปุฏฺโฐ ยํ อุปฺปาทโต ปุพฺเพ อนาคตํ อโหสิ, ตสฺส อุปฺปนฺนกาเล ปจฺจุปฺปนฺนตฺตา ปฏิชานาติฯ หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตีติ ยเทตํ ตยา ‘‘อนาคตํ หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ โหตี’’ติ วทตา ตญฺเญว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ ลทฺธิวเสน ‘‘อนาคตํ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วา หุตฺวา โหตี’’ติ วุตฺตํฯ กิํ เต ตมฺปิ หุตฺวา โหตีติ? อิตโร หุตฺวา ภูตสฺส ปุน หุตฺวา อภาวโต น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติฯ

ทุติยํ ปุฏฺโฐ ยสฺมา ตํ อนาคตํ หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ โหนฺตํ ‘‘หุตฺวา โหตี’’ติ สงฺขํ คตํ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ อถ นํ สกวาที ‘‘ยทิ เต ตํ อนาคตํ หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ โหนฺตํ ‘หุตฺวา โหตี’ติ สงฺขํ คตํ, ปุน หุตฺวา โหติ, ยํ อนาคตํ น หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ น โหนฺตํ ‘น หุตฺวา น โหตี’ติ สงฺขํ คตํ สสวิสาณํ, กิํ เต ตมฺปิ ปุน น หุตฺวา น โหตี’’ติอธิปฺปาเยน น หุตฺวา น โหติ น หุตฺวา น โหตีติ ปญฺหํ ปุจฺฉติฯ อิตโร ‘‘ยํ นตฺถิ, ตํ นตฺถิตาย, เอว อนาคตํ น หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ น โหตีติ นหุตฺวานโหติ นาม ตาว โหตุ, ปุน นหุตฺวานโหติภาโว ปนสฺส กุโต’’ติ มญฺญมาโน ปฏิกฺขิปติฯ ตญฺเญว ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺติ ปญฺเหปิ ปจฺจุปฺปนฺนกฺขเณเยวสฺส อตีตตาย อภาวํ สนฺธาย กาลนานตฺตา ปฏิกฺขิปติฯ