โส ปน ตํ อตฺตโน ลทฺธิํ คเหตฺวา สมยวิมุตฺโต ปริหายติ, อิตโร น ปริหายตี’’ติ อาหฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อริยปุคฺคลสํสนฺทนปริหานิวณฺณนาฯ

3. สุตฺตสาธนปริหานิวณฺณนา

[265] อิทานิ สุตฺตสาธนา โหติฯ ตตฺถ อุจฺจาวจาติ อุตฺตมหีนเภทโต อุจฺจา จ อวจา จฯ ปฏิปาทาติ ปฏิปทาฯ สมเณน ปกาสิตาติ พุทฺธสมเณน โชติตาฯ สุขาปฏิปทา หิ ขิปฺปาภิญฺญา อุจฺจาฯ ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อวจาฯ อิตรา ทฺเว เอเกนงฺเคน อุจฺจา, เอเกน อวจาฯ ปฐมํ วุตฺตา เอว วา อุจฺจา, อิตโร ติสฺโสปิ อวจาฯ ตาย เจตาย อุจฺจาวจาย ปฏิปทาย น ปารํ ทิคุณํ ยนฺติ, เอกมคฺเคน ทฺวิกฺขตฺตุํ นิพฺพานํ น คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ กสฺมา? เยน มคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา, เตน เตสํ ปุน อปฺปหาตพฺพโตฯ เอเตน ปริหานิธมฺมาภาวํ ทีเปติฯ นยิทํ เอกคุณํ มุตนฺติ ตญฺจ อิทํ ปารํ เอกวารํเยว ผุสนารหํ น โหติฯ กสฺมา? เอเกน มคฺเคน สพฺพกิเลสานํ อปฺปหานโตฯ เอเตน เอกมคฺเคเนว อรหตฺตาภาวํ ทีเปติฯ

อตฺถิ ฉินฺนสฺส เฉทิยนฺติ ฉินฺนสฺส กิเลสวฏฺฏสฺส ปุน ฉินฺทิตพฺพํ กิญฺจิ อตฺถีติ ปุจฺฉติฯ อิตโร ติกฺขินฺทฺริยํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ปุฏฺโฐ มุทินฺทฺริยํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ สกวาที สุตฺตํ อาหริตฺวา นตฺถิภาวํ ทสฺเสติฯ ตตฺถ โอฆปาโสติ กิเลโสโฆ เจว กิเลสปาโส จฯ

[266] กตสฺส ปฏิจโยติ ภาวิตสฺส มคฺคสฺส ปุน ภาวนาฯ อิธาปิ ปฏิกฺเขปปฏิชานนานิ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพานิฯ

[267] ปริหานาย สํวตฺตนฺตีติ ปรวาทินา อาภเต สุตฺเต ปญฺจ ธมฺมา อปฺปตฺตปริหานาย เจว โลกิยสมาปตฺติปริหานาย จ สํวตฺตนฺติฯ โส ปน ปตฺตสฺส อรหตฺตผลสฺส ปริหานาย สลฺลกฺเขติฯ เตเนว อตฺถิ อรหโต กมฺมารามตาติ อาหฯ

อิตโรปิ อสมยวิมุตฺตํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปิตฺวา อิตรํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ กามราควเสน วา ปวตฺตมานํ ตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อิตรถา ปวตฺตมานํ ปฏิชานาติฯ ราคาทีนํ ปน อตฺถิตํ ปุฏฺโฐ ปฏิชานิตุํ น สกฺโกติฯ

[268] กิํ ปริยุฏฺฐิโตติ เกน ปริยุฏฺฐิโต อนุพทฺโธ อชฺโฌตฺถโต วา หุตฺวาติ อตฺโถฯ อนุสยปุจฺฉายปิ ติกฺขินฺทฺริยมุทินฺทฺริยวเสเนว ปฏิกฺเขปปฏิชานนานิ เวทิตพฺพานิฯ กลฺยาณานุสโยติ วจนมตฺตสามญฺเญน วา ปฏิชานาติฯ ราโค อุปจยํ คจฺฉตีติ ภาวนาย ปหีนํ สนฺธายาหฯ ปรโต โทสโมเหสุปิ เอเสว นโยฯ สกฺกายทิฏฺฐิอาทีนํ ปน ทสฺสเนน ปหีนตฺตา อุปจยํ น อิจฺฉติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สุตฺตสาธนาฯ

ปริหานิกถา นิฏฺฐิตาฯ

3. พฺรหฺมจริยกถา

1. สุทฺธพฺรหฺมจริยกถาวณฺณนา

[269] อิทานิ พฺรหฺมจริยกถา โหติฯ ตตฺถ ทฺเว พฺรหฺมจริยวาสา, มคฺคภาวนา จ ปพฺพชฺชา จฯ ปพฺพชฺชา สพฺพเทเวสุ นตฺถิฯ มคฺคภาวนา ฐเปตฺวา อสญฺญสตฺเต เสเสสุ อปฺปฏิสิทฺธาฯ ตตฺถ เย ปรนิมฺมิตวสวตฺติเทเว อุปาทาย ตทุปริเทเวสุ มคฺคภาวนมฺปิ น อิจฺฉนฺติ เสยฺยถาปิ สมฺมิติยา, เต สนฺธาย นตฺถิ เทเวสูติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, ฐาเนหิ ชมฺพุทีปกา มนุสฺสา อุตฺตรกุรุเก จ มนุสฺเส อธิคฺคณฺหนฺติ เทเว จ ตาวติํเสฯ กตเมหิ ตีหิ? สูรา สติมนฺโต อิธ พฺรหฺมจริยวาโส’’ติ (อ. นิ. 9.21) อิทํ สุตฺตํ นิสฺสาย ทฺเวปิ พฺรหฺมจริยวาสา นตฺถิ เทเวสูติ อุปฺปนฺนลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ปุน ทฺวินฺนมฺปิ พฺรหฺมจริยานํ อนฺตรายิกธมฺมวเสเนว สพฺเพ เทวา ชฬาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ หตฺถสํวาจิกาติ มูคา วิย หตฺถมุทฺธาย วตฺตาโรฯ ปรโต อตฺถิ เทเวสูติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, มคฺคภาวนํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ปฏิญฺญาย อธิปฺปายํ อสลฺลกฺเขตฺวา ปพฺพชฺชาวเสน อนุโยโค ปรวาทิสฺสฯ

[270] ยตฺถ นตฺถิ ปพฺพชฺชาติ ปญฺเห คิหีนญฺเจว เอกจฺจานญฺจ เทวานํ มคฺคปฏิลาภํ สนฺธาย ปฏิกฺเขโป ตสฺเสวฯ ปุน ปุฏฺโฐ ปจฺจนฺตวาสิโน เจว อสญฺญสตฺเต จ สนฺธาย ปฏิญฺญา ตสฺเสวฯ โย ปพฺพชตีติอาทีสุ ปุจฺฉาสุปิ เอเสว นโยฯ ปุน ‘‘อตฺถิ เทเวสู’’ติ ปญฺเหปิ มคฺคภาวนํ สนฺธาเยว ปฏิญฺญา สกวาทิสฺส, ‘‘สพฺพเทเวสู’’ติ วุตฺเต อสญฺญสตฺเต สนฺธาย ปฏิกฺเขโป ตสฺเสวฯ

[271] มนุสฺเสสูติ ปญฺหทฺวเย ชมฺพุทีปเก สนฺธาย ปฏิญฺญาฯ ปจฺจนฺตวาสิโน สนฺธาย ปฏิกฺเขโป เวทิตพฺโพฯ

อตฺถิ ยตฺถ อตฺถีติ อตฺถิ เต เทวา, อตฺถิ วา โส ปเทโส, ยตฺถ อตฺถีติ เอวํ สตฺตปเทสวิภาคมุเขน วิสฺสชฺชนํ สกวาทิสฺสฯ อิมินา นเยน สพฺเพ เอกนฺตริกปญฺหา เวทิตพฺพาฯ