2. อริยปุคฺคลสํสนฺทนปริหานิวณฺณนา

[240] อิทานิ อริยปุคฺคลสํสนฺทนา อารทฺธาฯ ตตฺถ ยสฺมา เกจิ อรหโตว ปริหานิํ อิจฺฉนฺติ, เกจิ อนาคามิโนปิ, เกจิ สกทาคามิสฺสปิฯ โสตาปนฺนสฺส ปน สพฺเพปิ น อิจฺฉนฺติเยวฯ เย อรหตฺตา ปริหายิตฺวา อนาคามิสกทาคามิภาเว ฐิตา, เตสํ ปริหานิํ อิจฺฉนฺติ, น อิตเรสํ อนาคามิสกทาคามีนํฯ โสตาปนฺนสฺส ปน เตปิ สพฺพถาปิ น อิจฺฉนฺติเยว, ตสฺมา เปยฺยาลมุเขน ปุจฺฉา กตาฯ ตตฺถ เตสํ ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ เวทิตพฺพาฯ ‘‘ปริหายติ อนาคามี อนาคามิผลา’’ติ หิ ปญฺหสฺมิํ เย อนาคามิโน ปริหานิํ น อิจฺฉนฺติ, เตสํ วเสน ปฏิกฺเขโปฯ เย ปกติอนาคามิโน วา อรหตฺตา ปริหายิตฺวา ฐิตอนาคามิโน วา ปริหานิํ อิจฺฉนฺติ, เตสํ วเสน ปฏิญฺญาติ อิทเมตฺถ นยมุขํฯ ตสฺสานุสาเรน สพฺพเปยฺยาลา อตฺถโต เวทิตพฺพาฯ

[241] ยํ ปเนตฺถ ‘‘โสตาปตฺติผลสฺส อนนฺตรา อรหตฺตํเยว สจฺฉิกโรตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ ปริหีนสฺส ปุน วายมโต อรหตฺตปฺปตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อิตโร โสตาปตฺติผลานนฺตรํ อรหตฺตสฺส อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ

[242] ตโต ปรํ ‘‘ปริหานิ นาเมสา กิเลสปฺปหานสฺส วา มนฺทตาย ภเวยฺย, มคฺคภาวนาทีนํ วา อนธิมตฺตตาย, สจฺจานํ วา อทสฺสเนนา’’ติ เอวมาทีนํ วเสน อนุยุญฺชิตุํ กสฺส พหุตรา กิเลสา ปหีนาติอาทิ วุตฺตํฯ ตํ สพฺพํ อุตฺตานาธิปฺปายเมว สุตฺตานํ ปนตฺโถ อาคมฏฺฐกถาสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

[262] สมยวิมุตฺโต อรหา อรหตฺตา ปริหายตีติ เอตฺถ มุทินฺทฺริโย สมยวิมุตฺโต, ติกฺขินฺทฺริโย อสมยวิมุตฺโตติ เตสํ ลทฺธิฯ สกสมเย ปน อวสิปฺปตฺโต ฌานลาภี สมยวิมุตฺโต, วสิปฺปตฺโต ฌานลาภี เจว สพฺเพ จ อริยปุคฺคลา อริเย วิโมกฺเข อสมยวิมุตฺตาติ สนฺนิฏฺฐานํฯ

โส ปน ตํ อตฺตโน ลทฺธิํ คเหตฺวา สมยวิมุตฺโต ปริหายติ, อิตโร น ปริหายตี’’ติ อาหฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อริยปุคฺคลสํสนฺทนปริหานิวณฺณนาฯ

3. สุตฺตสาธนปริหานิวณฺณนา

[265] อิทานิ สุตฺตสาธนา โหติฯ ตตฺถ อุจฺจาวจาติ อุตฺตมหีนเภทโต อุจฺจา จ อวจา จฯ ปฏิปาทาติ ปฏิปทาฯ สมเณน ปกาสิตาติ พุทฺธสมเณน โชติตาฯ สุขาปฏิปทา หิ ขิปฺปาภิญฺญา อุจฺจาฯ ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อวจาฯ อิตรา ทฺเว เอเกนงฺเคน อุจฺจา, เอเกน อวจาฯ ปฐมํ วุตฺตา เอว วา อุจฺจา, อิตโร ติสฺโสปิ อวจาฯ ตาย เจตาย อุจฺจาวจาย ปฏิปทาย น ปารํ ทิคุณํ ยนฺติ, เอกมคฺเคน ทฺวิกฺขตฺตุํ นิพฺพานํ น คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ กสฺมา? เยน มคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา, เตน เตสํ ปุน อปฺปหาตพฺพโตฯ เอเตน ปริหานิธมฺมาภาวํ ทีเปติฯ นยิทํ เอกคุณํ มุตนฺติ ตญฺจ อิทํ ปารํ เอกวารํเยว ผุสนารหํ น โหติฯ กสฺมา? เอเกน มคฺเคน สพฺพกิเลสานํ อปฺปหานโตฯ เอเตน เอกมคฺเคเนว อรหตฺตาภาวํ ทีเปติฯ

อตฺถิ ฉินฺนสฺส เฉทิยนฺติ ฉินฺนสฺส กิเลสวฏฺฏสฺส ปุน ฉินฺทิตพฺพํ กิญฺจิ อตฺถีติ ปุจฺฉติฯ อิตโร ติกฺขินฺทฺริยํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ปุฏฺโฐ มุทินฺทฺริยํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ สกวาที สุตฺตํ อาหริตฺวา นตฺถิภาวํ ทสฺเสติฯ ตตฺถ โอฆปาโสติ กิเลโสโฆ เจว กิเลสปาโส จฯ

[266] กตสฺส ปฏิจโยติ ภาวิตสฺส มคฺคสฺส ปุน ภาวนาฯ อิธาปิ ปฏิกฺเขปปฏิชานนานิ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพานิฯ

[267] ปริหานาย สํวตฺตนฺตีติ ปรวาทินา อาภเต สุตฺเต ปญฺจ ธมฺมา อปฺปตฺตปริหานาย เจว โลกิยสมาปตฺติปริหานาย จ สํวตฺตนฺติฯ โส ปน ปตฺตสฺส อรหตฺตผลสฺส ปริหานาย สลฺลกฺเขติฯ เตเนว อตฺถิ อรหโต กมฺมารามตาติ อาหฯ