13. ปุริสการานุโยควณฺณนา

[123] อิทานิ ปุริสการานุโยโค โหติฯ ตตฺถ กมฺเม สติ นิยมโต ตสฺส การเกนปิ ภวิตพฺพนฺติ ลทฺธิยา ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, ตถารูปานํ กมฺมานํ อตฺถิตาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ปุน กตฺตา กาเรตาติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺสฯ ตตฺถ กตฺตาติ เตสํ กมฺมานํ การโกฯ กาเรตาติ อาณตฺติเทสนาทีหิ อุปาเยหิ การาปโกฯ อิทานิ ยสฺมา ปรวาที ปุคฺคลํ สนฺธาย กตฺตาติ ปุจฺฉติ, น กรณมตฺตํ, ตสฺมา ปฏิกฺเขโป สกวาทิสฺสฯ

[124] ตสฺส กตฺตา กาเรตาติ เอตฺถ ยทิ ยํ ยํ อุปลพฺภติ, ตสฺส ตสฺส กตฺตา ปุคฺคโล เต อุปลพฺภติ, กิํ ตสฺสาปิ การโก จ การาปโก จ อญฺโญ ปุคฺคโล อุปลพฺภตีติ อตฺโถฯ ปรวาที ตถา อนิจฺฉนฺโต อิสฺสรนิมฺมานวาทภเยน ปฏิกฺขิปติฯ ปุน ปุฏฺโฐ ยสฺมา ปุคฺคลํ มาตาปิตโร ชเนนฺติ นามํ กโรนฺติ โปเสนฺติ, ตสฺมาสฺส เต การกาฯ เย จ ปน ตํ กลฺยาณมิตฺตา วา อาจริยา วา ตานิ ตานิ วิชฺชาฏฺฐานสิปฺปายตนานิ สิกฺขาเปนฺติ , เต การาปกา นามาติ อิมมตฺถํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ปุริมกมฺมเมว ตสฺส กตฺตา เจว การาเปตา จาติ อธิปฺเปตํฯ

[125] ตสฺส ตสฺเสวาติ อิมินา อิทํ ปุจฺฉติ – ยทิ กมฺมานํ การกสฺส กตฺตา ตสฺสาปิ กตฺตา ตสฺสาปิ กตฺตา อตฺเถว, เอวํ สนฺเต ปุริเมน ปุริเมน อวสฺสํ ปจฺฉา ปจฺฉา ปุคฺคโล กาตพฺโพติ อิมินาปิ เต กมฺมานํ การเกน ปุคฺคเลน อายติํ อญฺโญ ปุคฺคโล กาตพฺโพ, เตนาปิ อญฺโญติ นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏสฺส อุปจฺเฉโท, นตฺถิ อปฺปจฺจยปรินิพฺพานํฯ ปจฺจยาภาเวน ปจฺจยปฏิพทฺธสฺส ทุกฺขสฺส อภาวา ยํ นิพฺพานํ วุตฺตํ, นตฺถิ เต ตนฺติฯ อถ วา ตสฺส ตสฺเสวาติ ยทิ กมฺมํ กมฺมมตฺตํ น โหติ, ตสฺส ปน การโก ปุคฺคโล, ตสฺสาปิ การโก, ตสฺสาปิ การโกติ เอวํ ปุคฺคลปรมฺปรา อตฺถิฯ เอวํ สนฺเต ยา เอสา กมฺมวฏฺฏสฺส อปฺปวตฺติกรเณน ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา วุตฺตา, สา นตฺถีติ อตฺโถฯ ปรวาที ตํ อนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ อิโต อปราสุปิ อุปลพฺภติ สามญฺเญน การกปุจฺฉาสุ ปุคฺคลํเยว สนฺธาย ‘‘กตฺตา กาเรตา’’ติ วุตฺตํ, น ปจฺจเยฯ น หิ มหาปถวีอาทีนํ ปจฺจยา นตฺถิฯ

[135] อญฺโญ กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตาติ ปญฺโห ‘‘สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตาน’’นฺติอาทิทิฏฺฐิภยา ปฏิกฺขิตฺโตฯ

[136] วิปาโก อุปลพฺภตีติอาทิ วิปากปฏิสํเวทีวเสน ปุคฺคลํ ทสฺเสนฺตสฺส ลทฺธิภินฺทนตฺถํ วุตฺตํฯ