อยํ ปน วิเสโส – รูปสฺมิํ ปุคฺคโลติอาทีสุ ยถา เอกํ มหาภูตํ นิสฺสาย ตโย มหาภูตา, วตฺถุรูปํ นิสฺสาย วิญฺญาณํ รูปสฺมินฺติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, กิํ เต เอวํ รูปสฺมิํ ปุคฺคโล? ยถา จ สภาควินิพฺโภคโต เวทนาทโย สพฺพธมฺมา, อรูปา วา ปน จตฺตาโร ขนฺธา, นิพฺพานเมว วา ‘‘อญฺญตฺร รูปา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, กิํ เต เอวํ ปุคฺคโล? ยถา จ จิตฺตสมุฏฺฐานานํ รูปานํ นิสฺสยวเสน ‘‘เวทนาย รูปํ…เป.… วิญฺญาณสฺมิํ รูป’’นฺติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, กิํ เต เอวํ ปุคฺคโลติ? สพฺพานุโยเคสุ ปน อุจฺเฉททิฏฺฐิภเยน เจว สมยวิโรเธน จ ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ เสสเมตฺถ อตฺถโต ปากฏเมวฯ ธมฺมโต ปเนตฺถ สตฺตปญฺญาสาย สจฺจิกฏฺเฐสุ เอเกกสฺมิํ จตฺตาริ จตฺตาริ กตฺวา นิคฺคหวเสน อฏฺฐวีสาธิกานิ ทฺเว ปญฺจกสตานิ ทสฺสิตานิฯ ปรวาทีปกฺเขปิ ปฏิกมฺมวเสน ตตฺตกาเนวฯ ยา ปเนตฺถ อตฺถิ ปุคฺคโลติ วุตฺเต สกวาทิสฺส ปฏิญฺญา, สา สุตฺเต อาคเตน สมฺมุติวเสนฯ โย รูปํ ปุคฺคโลติอาทีสุ ปฏิกฺเขโป, โส สกฺกายทิฏฺฐิปญฺหสฺส ฐปนียตฺตาฯ ปรวาทิสฺส ปฏิกมฺมํ ฉลวเสเนวาติฯ

จตุกฺกนยสํสนฺทนํฯ

นิฏฺฐิตา จ สํสนฺทนกถาฯ

8. ลกฺขณยุตฺติวณฺณนา

[53] อิทานิ ลกฺขณยุตฺติ นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา ฐเปตฺวา นิพฺพานํ เสโส สจฺจิกฏฺฐปรมตฺโถ ปจฺจยปฏิพทฺธตาย สปฺปจฺจโย, ปจฺจเยหิ สมาคมฺม กตตฺตา สงฺขโต, อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนโต สทา อภาวโต อสสฺสโต, อุปฺปตฺติการณสงฺขาตสฺส นิมิตฺตสฺส อตฺถิตาย สนิมิตฺโต, นิพฺพานํ วุตฺตปฺปการาภาวโต อปฺปจฺจยํ อสงฺขตํ สสฺสตํ อนิมิตฺตนฺติ อิทํ สจฺจิกฏฺฐสฺส ลกฺขณํฯ ตสฺมา ยทิ ปุคฺคโลปิ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺโถว ตสฺสาปิ อิมินา ลกฺขเณน ภวิตพฺพนฺติ สนฺธาย ปุคฺคโล สปฺปจฺจโยติอาทโย อฏฺฐปิ อนุโยคา สกวาทิสฺส , ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ อาชานาหิ นิคฺคหนฺติอาทิ ปเนตฺถ สงฺขิตฺตํฯ เอวเมตานิ สกวาทีปกฺเข อนุโลมปจฺจนีเก อนุโลมมตฺตวเสน อฏฺฐ ปญฺจกานิ เวทิตพฺพานิฯ

[54] ปรวาทีปกฺเขปิ ปจฺจนีกานุโลเม ปจฺจนีกมตฺตวเสน อฏฺเฐวฯ