เมนู

[37-45] ปรวาทีปกฺเขปิ รูปํ อุปลพฺภตีติ อนุโลมวเสเนว รูปเวทนาทีนํ อญฺญตฺตปฏิญฺญํ กาเรตฺวา ปุน อตฺถิ ปุคฺคโลติ สุตฺตํ นิสฺสาย ฉลวเสน ปุคฺคลสฺส รูปาทีหิ อุปลทฺธิสามญฺญํ อาโรเปตฺวา อญฺญตฺตานุโยโค กโตฯ เสสมิธาปิ อตฺถโต อุตฺตานเมวฯ ธมฺมโตปิ สกวาทีปกฺเข วุตฺตนเยน วีสาธิกานิ นว ปฏิกมฺมปญฺจกสตานิ ทสฺสิตานิฯ

รูปาทีหิ สทฺธิํ โอปมฺมวเสน สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนํฯ

7. จตุกฺกนยสํสนฺทนวณฺณนา

[46-52] อิทานิ ยํ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน อุปลพฺภติ, เตน ยสฺมา รูปาทีสุ สตฺตปญฺญาสาย สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถสุ อญฺญตเรน ภวิตพฺพํ; รูปาทินิสฺสิเตน วา, อญฺญตฺร วา รูปาทีหิ, รูปาทีนํ วา นิสฺสเยน, ตสฺมา อิมินา จตุกฺกนเยน สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนํ อารทฺธํฯ ตตฺถ รูปํ ปุคฺคโลติ อนุโยโค สกวาทิสฺส, อุจฺเฉททิฏฺฐิภเยน น เหวาติ ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺส, นิคฺคหาโรปนํ สกวาทิสฺสฯ กิํ ปเนตํ ยุตฺตํ, นนุ รูปํ เวทนาติ วุตฺตมฺปิ ปฏิกฺขิปิตพฺพเมวาติ? อาม ปฏิกฺขิปิตพฺพํฯ ตํ ปน รูปโต เวทนาย อญฺญสภาวสพฺภาวโต, น อญฺญตฺตาภาวโตฯ อยญฺจ รูปาทีสุ เอกธมฺมโตปิ ปุคฺคลสฺส อญฺญตฺตํ น อิจฺฉติ, ตสฺมา ยุตฺตํฯ อยญฺจ อนุโยโค รูปํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยํ ปุคฺคโลติ สกลํ ปรมตฺถสจฺจํ สนฺธาย อารทฺโธฯ สกลํ ปน ปจฺจตฺตลกฺขณวเสน เอกโต วตฺตุํ น สกฺกาติ ตนฺติวเสน อนุโยคลกฺขณมตฺตเมตํ ฐปิตํฯ เตน วิญฺญู อตฺถํ วิภาเวนฺติฯ วาทกาเมน ปน อิมํ ลกฺขณํ คเหตฺวา ยถา ยถา ปรวาทิสฺส โอกาโส น โหติ, ตถา ตถา วตฺตพฺพํฯ อิติ ตนฺติวเสน อนุโยคลกฺขณสฺส ฐปิตตฺตาปิ ยุตฺตเมวฯ อิมินา นเยน สพฺพานุโยเคสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

อยํ ปน วิเสโส – รูปสฺมิํ ปุคฺคโลติอาทีสุ ยถา เอกํ มหาภูตํ นิสฺสาย ตโย มหาภูตา, วตฺถุรูปํ นิสฺสาย วิญฺญาณํ รูปสฺมินฺติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, กิํ เต เอวํ รูปสฺมิํ ปุคฺคโล? ยถา จ สภาควินิพฺโภคโต เวทนาทโย สพฺพธมฺมา, อรูปา วา ปน จตฺตาโร ขนฺธา, นิพฺพานเมว วา ‘‘อญฺญตฺร รูปา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, กิํ เต เอวํ ปุคฺคโล? ยถา จ จิตฺตสมุฏฺฐานานํ รูปานํ นิสฺสยวเสน ‘‘เวทนาย รูปํ…เป.… วิญฺญาณสฺมิํ รูป’’นฺติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, กิํ เต เอวํ ปุคฺคโลติ? สพฺพานุโยเคสุ ปน อุจฺเฉททิฏฺฐิภเยน เจว สมยวิโรเธน จ ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ เสสเมตฺถ อตฺถโต ปากฏเมวฯ ธมฺมโต ปเนตฺถ สตฺตปญฺญาสาย สจฺจิกฏฺเฐสุ เอเกกสฺมิํ จตฺตาริ จตฺตาริ กตฺวา นิคฺคหวเสน อฏฺฐวีสาธิกานิ ทฺเว ปญฺจกสตานิ ทสฺสิตานิฯ ปรวาทีปกฺเขปิ ปฏิกมฺมวเสน ตตฺตกาเนวฯ ยา ปเนตฺถ อตฺถิ ปุคฺคโลติ วุตฺเต สกวาทิสฺส ปฏิญฺญา, สา สุตฺเต อาคเตน สมฺมุติวเสนฯ โย รูปํ ปุคฺคโลติอาทีสุ ปฏิกฺเขโป, โส สกฺกายทิฏฺฐิปญฺหสฺส ฐปนียตฺตาฯ ปรวาทิสฺส ปฏิกมฺมํ ฉลวเสเนวาติฯ

จตุกฺกนยสํสนฺทนํฯ

นิฏฺฐิตา จ สํสนฺทนกถาฯ

8. ลกฺขณยุตฺติวณฺณนา

[53] อิทานิ ลกฺขณยุตฺติ นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา ฐเปตฺวา นิพฺพานํ เสโส สจฺจิกฏฺฐปรมตฺโถ ปจฺจยปฏิพทฺธตาย สปฺปจฺจโย, ปจฺจเยหิ สมาคมฺม กตตฺตา สงฺขโต, อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนโต สทา อภาวโต อสสฺสโต, อุปฺปตฺติการณสงฺขาตสฺส นิมิตฺตสฺส อตฺถิตาย สนิมิตฺโต, นิพฺพานํ วุตฺตปฺปการาภาวโต อปฺปจฺจยํ อสงฺขตํ สสฺสตํ อนิมิตฺตนฺติ อิทํ สจฺจิกฏฺฐสฺส ลกฺขณํฯ ตสฺมา ยทิ ปุคฺคโลปิ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺโถว ตสฺสาปิ อิมินา ลกฺขเณน ภวิตพฺพนฺติ สนฺธาย ปุคฺคโล สปฺปจฺจโยติอาทโย อฏฺฐปิ อนุโยคา สกวาทิสฺส , ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ อาชานาหิ นิคฺคหนฺติอาทิ ปเนตฺถ สงฺขิตฺตํฯ เอวเมตานิ สกวาทีปกฺเข อนุโลมปจฺจนีเก อนุโลมมตฺตวเสน อฏฺฐ ปญฺจกานิ เวทิตพฺพานิฯ

[54] ปรวาทีปกฺเขปิ ปจฺจนีกานุโลเม ปจฺจนีกมตฺตวเสน อฏฺเฐวฯ