5. สุทฺธิกสํสนฺทนวณฺณนา

[17-27] อิทานิ รูปาทีหิ สทฺธิํ สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนํ โหติฯ ตตฺถ รูปญฺจาติ ยถา รูปํ ปรมตฺถโต อุปลพฺภติ, กิํ เต ปุคฺคโลปิ ตเถว อุปลพฺภตีติ สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อตฺถิ ปุคฺคโลติ วจนมตฺตํ คเหตฺวา ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ยทิ เต รูปํ วิย ปรมตฺถโต ปุคฺคโล อตฺถิ, รูปโต เวทนาทีนํ วิย ปุคฺคลสฺสาปิ อญฺญตฺตํ อาปชฺชตีติ อนุโยโค สกวาทิสฺส, สมยสุตฺตวิโรธํ ทิสฺวา ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ เสสํ อตฺถโต ปากฏเมวฯ ธมฺมโต ปเนตฺถ สตฺตปญฺญาสเภทสฺส สจฺจิกฏฺฐปรมตฺถสฺส วเสน สกวาทีปกฺขมูลเก อนุโลมปจฺจนีเก สตฺตปญฺญาส อนุโลมปญฺจกานิ ทสฺสิตานิฯ ปฏิกมฺมจตุกฺกาทีนิ สงฺขิตฺตานิฯ ปรวาทีปกฺขมูลเกปิ ปจฺจนีกานุโลเม สตฺตปญฺญาส ปฏิโลมปญฺจกานิ ทสฺสิตานิฯ ปฏิกมฺมจตุกฺกาทีนิ สงฺขิตฺตานิฯ ตตฺถ ‘‘วุตฺตํ ภควตา’’ติ วจนมตฺเตน ปุคฺคลสฺส อตฺถิตํ รูปสฺส จ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺถวเสน อุปลพฺภนียตํ ทสฺเสตฺวา อุภินฺนํ อญฺญตฺตํ ปฏิชานาปนตฺถํ วุตฺตํ ภควตาติ อนุโยโค ปรวาทิสฺส, สมฺมุติปรมตฺถานํ เอกตฺตนานตฺตปญฺหสฺส ฐปนียตฺตา ปฏิกฺเขโป สกวาทิสฺสฯ เสสมิธาปิ อตฺถโต ปากฏเมวาติฯ

สุทฺธิกสํสนฺทนวณฺณนาฯ

6. โอปมฺมสํสนฺทนวณฺณนา

[28-36] อิทานิ รูปาทีเหว สทฺธิํ โอปมฺมวเสน สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนํ โหติฯ ตตฺถ รูปเวทนานํ อุปลทฺธิสามญฺเญน อญฺญตฺตปุจฺฉา จ ปุคฺคลรูปานํ อุปลทฺธิสามญฺญปุจฺฉา จาติ ปุจฺฉาทฺวยมฺปิ สกวาทิสฺส, อุโภปิ ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ปรวาทินา อนุญฺญาเตน อุปลทฺธิสามญฺเญน รูปเวทนานํ วิย รูปปุคฺคลานํ อญฺญตฺตานุโยโค สกวาทิสฺส, ปฏิกฺเขโป อิตรสฺสฯ เสสมิธาปิ อตฺถโต ปากฏเมวฯ ธมฺมโต ปเนตฺถ รูปมูลกาทีนํ จกฺกานญฺจ วเสน สกวาทีปกฺเข วีสาธิกานิ นว นิคฺคหปญฺจกสตานิ ทสฺสิตานิฯ กถํ? ขนฺเธสุ ตาว รูปมูลเก จกฺเก จตฺตาริ, ตถา เวทนาทิมูลเกสูติ วีสติฯ อายตเนสุ จกฺขายตนมูลเก จกฺเก เอกาทส, ตถา เสเสสูติ ทฺวตฺติํสสตํฯ ธาตูสุ จกฺขุธาตุมูลเก จกฺเก สตฺตรส, ตถา เสเสสูติ ฉาธิกานิ ตีณิ สตานิฯ อินฺทฺริเยสุ จกฺขุนฺทฺริยมูลเก จกฺเก เอกวีสติ, ตถา เสเสสูติ ทฺวาสฏฺฐาธิกานิ จตฺตาริ สตานิฯ เอวํ สพฺพานิปิ วีสาธิกานิ นว นิคฺคหปญฺจกสตานิ โหนฺติฯ

[37-45] ปรวาทีปกฺเขปิ รูปํ อุปลพฺภตีติ อนุโลมวเสเนว รูปเวทนาทีนํ อญฺญตฺตปฏิญฺญํ กาเรตฺวา ปุน อตฺถิ ปุคฺคโลติ สุตฺตํ นิสฺสาย ฉลวเสน ปุคฺคลสฺส รูปาทีหิ อุปลทฺธิสามญฺญํ อาโรเปตฺวา อญฺญตฺตานุโยโค กโตฯ เสสมิธาปิ อตฺถโต อุตฺตานเมวฯ ธมฺมโตปิ สกวาทีปกฺเข วุตฺตนเยน วีสาธิกานิ นว ปฏิกมฺมปญฺจกสตานิ ทสฺสิตานิฯ

รูปาทีหิ สทฺธิํ โอปมฺมวเสน สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนํฯ

7. จตุกฺกนยสํสนฺทนวณฺณนา

[46-52] อิทานิ ยํ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน อุปลพฺภติ, เตน ยสฺมา รูปาทีสุ สตฺตปญฺญาสาย สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถสุ อญฺญตเรน ภวิตพฺพํ; รูปาทินิสฺสิเตน วา, อญฺญตฺร วา รูปาทีหิ, รูปาทีนํ วา นิสฺสเยน, ตสฺมา อิมินา จตุกฺกนเยน สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนํ อารทฺธํฯ ตตฺถ รูปํ ปุคฺคโลติ อนุโยโค สกวาทิสฺส, อุจฺเฉททิฏฺฐิภเยน น เหวาติ ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺส, นิคฺคหาโรปนํ สกวาทิสฺสฯ กิํ ปเนตํ ยุตฺตํ, นนุ รูปํ เวทนาติ วุตฺตมฺปิ ปฏิกฺขิปิตพฺพเมวาติ? อาม ปฏิกฺขิปิตพฺพํฯ ตํ ปน รูปโต เวทนาย อญฺญสภาวสพฺภาวโต, น อญฺญตฺตาภาวโตฯ อยญฺจ รูปาทีสุ เอกธมฺมโตปิ ปุคฺคลสฺส อญฺญตฺตํ น อิจฺฉติ, ตสฺมา ยุตฺตํฯ อยญฺจ อนุโยโค รูปํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยํ ปุคฺคโลติ สกลํ ปรมตฺถสจฺจํ สนฺธาย อารทฺโธฯ สกลํ ปน ปจฺจตฺตลกฺขณวเสน เอกโต วตฺตุํ น สกฺกาติ ตนฺติวเสน อนุโยคลกฺขณมตฺตเมตํ ฐปิตํฯ เตน วิญฺญู อตฺถํ วิภาเวนฺติฯ วาทกาเมน ปน อิมํ ลกฺขณํ คเหตฺวา ยถา ยถา ปรวาทิสฺส โอกาโส น โหติ, ตถา ตถา วตฺตพฺพํฯ อิติ ตนฺติวเสน อนุโยคลกฺขณสฺส ฐปิตตฺตาปิ ยุตฺตเมวฯ อิมินา นเยน สพฺพานุโยเคสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ