[7-10] อิทานิ ธมฺเมน สเมน อตฺตโน วาเท ชยํ ทสฺเสตุํ อนุโลมนเย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อตฺตโน ลทฺธิํ นิสฺสาย ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ลทฺธิยา โอกาสํ อทตฺวา ปรมตฺถวเสน ปุน อนุโยโค สกวาทิสฺส, ปรมตฺถวเสน ปุคฺคลสฺส อภาวโต ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ ตโต ปรํ ธมฺเมน สเมน อตฺตโน ชยทสฺสนตฺถํ อาชานาหิ ปฏิกมฺมนฺติอาทิ สพฺพํ สกวาทีวจนเมว โหติฯ ตตฺถ สพฺเพสํ ปฏิกมฺมนิคฺคโหปนยนนิคฺคมนจตุกฺกานํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอวมิทํ ปุคฺคโล นุปลพฺภตีติอาทิกสฺส ปจฺจนีกปญฺจกสฺส อุปลพฺภตีติอาทีนํ ปฏิกมฺมนิคฺคโหปนยนนิคฺคมนจตุกฺกานญฺจ วเสน ปจฺจนีกานุโลมปญฺจกํ นาม นิทฺทิฏฺฐํ โหติฯ เอวเมตานิ ปฐมสจฺจิกฏฺเฐ ทฺเว ปญฺจกานิ นิทฺทิฏฺฐานิฯ ตตฺถ ปุริมปญฺจเก ปรวาทิสฺส สกวาทินา กโต นิคฺคโห สุนิคฺคโหฯ สกวาทิสฺส ปน ปรวาทินา ฉลวาทํ นิสฺสาย ปฏิกมฺมํ กตฺวา อตฺตนา สาธิโต ชโย ทุชฺชโยฯ ทุติยปญฺจเก สกวาทิสฺส ปรวาทินา กโต นิคฺคโห ทุนฺนิคฺคโหฯ ปรวาทิสฺส ปน สกวาทินา ธมฺมวาทํ นิสฺสาย ปฏิกมฺมํ กตฺวา อตฺตนา สาธิโต ชโย สุชโยติ ปฐมสจฺจิกฏฺโฐฯ ตตฺเถตํ วุจฺจติ –

‘‘นิคฺคโห ปรวาทิสฺส, สุทฺโธ ปฐมปญฺจเก;

อสุทฺโธ ปน ตสฺเสว, ปฏิกมฺมชโย ตหิํฯ

‘‘นิคฺคโห สกวาทิสฺส, อสุทฺโธ ทุติยปญฺจเก;

วิสุทฺโธ ปน ตสฺเสว, ปฏิกมฺมชโย ตหิํฯ

‘‘ตสฺมา ทฺวีสุปิ ฐาเนสุ, ชโยว สกวาทิโน;

ธมฺเมน หิ ชโย นาม, อธมฺเมน กุโต ชโยฯ

‘‘สจฺจิกฏฺเฐ ยถา เจตฺถ, ปญฺจกทฺวยมณฺฑิเต;

ธมฺมาธมฺมวเสเนว, วุตฺโต ชยปราชโยฯ

‘‘อิโต ปเรสุ สพฺเพสุ, สจฺจิกฏฺเฐสุ ปณฺฑิโต;

เอวเมว วิภาเวยฺย, อุโภ ชยปราชเย’’ติฯ

2. โอกาสสจฺจิกฏฺโฐ

1. อนุโลมปจฺจนีกวณฺณนา

[11] เอวํ สุทฺธิกสจฺจิกฏฺฐํ วิตฺถาเรตฺวา อิทานิ ตเมว อปเรหิ โอกาสาทีหิ นเยหิ วิตฺถาเรตุํ ปุน ปุคฺคโล อุปลพฺภตีติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ปุน สพฺพตฺถาติ สรีรํ สนฺธาย อนุโยโค สกวาทิสฺส, รูปสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสนาโทสญฺจ ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีร’นฺติ อาปชฺชนโทสญฺจ ทิสฺวา ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ เสสเมตฺถ อนุโลมปจฺจนีกปญฺจเก เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ ปาโฐ ปน สงฺขิตฺโต ฯ ตตฺถ ยสฺมา สรีรํ สนฺธาย ‘‘สพฺพตฺถ น อุปลพฺภตี’’ติ วุตฺเต สรีรโต พหิ อุปลพฺภตีติ อาปชฺชติฯ ตสฺมา ปจฺจนีเก ปฏิกฺเขโป สกวาทิสฺส, ปฐมํ อนุชานิตฺวา ปจฺฉา อวชานาตีติ ฉลวาทสฺส วเสน ปฏิกมฺมํ ปรวาทิสฺสฯ เสสํ ปากฏเมวฯ

3. กาลสจฺจิกฏฺโฐ

1. อนุโลมปจฺจนีกวณฺณนา

[12] ทุติยนเย สพฺพทาติ ปุริมปจฺฉิมชาติกาลญฺจ ธรมานปรินิพฺพุตกาลญฺจ สนฺธาย อนุโยโค สกวาทิสฺส, สฺเวว ขตฺติโย โส พฺราหฺมโณติอาทีนํ อาปตฺติโทสญฺจ ธรมานปรินิพฺพุตานํ วิเสสาภาวโทสญฺจ ทิสฺวา ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ เสสํ ปฐมนเย วุตฺตสทิสเมวฯ

4. อวยวสจฺจิกฏฺโฐ

1. อนุโลมปจฺจนีกวณฺณนา

[13] ตติยนเย สพฺเพสูติ ขนฺธายตนาทีนิ สนฺธาย อนุโยโค สกวาทิสฺส, รูปสฺมิํ อตฺตา, จกฺขุสฺมิํ อตฺตาติอาทิโทสภเยน ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ เสสํ ตาทิสเมวาติฯ

โอกาสทิสจฺจิกฏฺฐาทิ