เอวมิทํ อนุโลมปฏิโลมโต จตูหิ ปาปนาโรปนาหิ นิคฺคหสฺส อุปนีตตฺตา อุปนยนจตุกฺกํ นาม โหติฯ

[5] อิทานิ ‘‘น เหวํ นิคฺคเหตพฺเพ’’ติอาทิกํ นิคฺคมนจตุกฺกํ นาม โหติฯ ตตฺถ น เหวํ นิคฺคเหตพฺเพติ ยถาหํ ตยา นิคฺคหิโต, น หิ เอวํ นิคฺคเหตพฺโพฯ เอตสฺส หิ นิคฺคหสฺส ทุนฺนิคฺคหภาโว มยา สาธิโตฯ เตน หีติ เตน การเณน, ยสฺมา เอส นิคฺคโห ทุนฺนิคฺคโห, ตสฺมา ยํ มํ นิคฺคณฺหาสิ หญฺจิ ปุคฺคโล…เป.… อิทํ เต มิจฺฉาติ, อิทํ นิคฺคณฺหนํ ตว มิจฺฉาติ อตฺโถฯ เตน หิ เย กเต นิคฺคเหติ เยน การเณน อิทํ มิจฺฉา, เตน การเณน โย ตยา นิคฺคโห กโต, โส ทุกฺกโฏฯ ยํ มยา ปฏิกมฺมํ กตํ, ตเทว สุกตํฯ ยาปิ เจสา ปฏิกมฺมจตุกฺกาทิวเสน กถามคฺคสมฺปฏิปาทนา กตา, สาปิ สุกตาฯ เอวเมตํ ปุคฺคโล อุปลพฺภตีติอาทิกสฺส อนุโลมปญฺจกสฺส นุปลพฺภตีติอาทิกานํ ปฏิกมฺมนิคฺคโหปนยนนิคฺคมนจตุกฺกานํ วเสน อนุโลมปจฺจนีกปญฺจกํ นาม นิทฺทิฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอตฺตาวตา สกวาทิโน ปุพฺพปกฺเข สติ ปรวาทิโน วจนสามญฺญมตฺเตน ฉลวาเทน ชโย โหติฯ

2. ปจฺจนีกานุโลมวณฺณนา

[6] อิทานิ ยถา ปรวาทิโน ปุพฺพปกฺเข สติ สกวาทิโน ธมฺเมเนว ตเถน สุชโย โหติ, ตถา วาทุปฺปตฺติํ ทสฺเสตุํ ปุคฺคโล นุปลพฺภตีติ ปจฺจนีกานุโลมปญฺจกํ อารทฺธํฯ ตตฺถ ปจฺจนีเก ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, รูปาทิเภทํ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺถํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ สุทฺธสมฺมุติสจฺจํ วา ปรมตฺถมิสฺสกํ วา สมฺมุติสจฺจํ สนฺธาย โย สจฺจิกฏฺโฐติ ปุน อนุโยโค ปรวาทิสฺส, สมฺมุติวเสน นุปลพฺภตีติ นวตฺตพฺพตฺตา มิสฺสกวเสน วา อนุโยคสฺส สํกิณฺณตฺตา น เหวนฺติ ปฏิกฺเขโป สกวาทิสฺสฯ ปฏิญฺญาตํ ปฏิกฺขิปตีติ วจนสามญฺญมตฺเตน อาชานาหิ นิคฺคหนฺติอาทิวจนํ ปรวาทิสฺสฯ เอวมยํ ปุคฺคโล นุปลพฺภตีติ ทุติยวาทํ นิสฺสาย ทุติโย นิคฺคโห โหตีติ เวทิตพฺโพฯ เอวํ เตน ฉเลน นิคฺคโห อาโรปิโตฯ

[7-10] อิทานิ ธมฺเมน สเมน อตฺตโน วาเท ชยํ ทสฺเสตุํ อนุโลมนเย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อตฺตโน ลทฺธิํ นิสฺสาย ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ ลทฺธิยา โอกาสํ อทตฺวา ปรมตฺถวเสน ปุน อนุโยโค สกวาทิสฺส, ปรมตฺถวเสน ปุคฺคลสฺส อภาวโต ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺสฯ ตโต ปรํ ธมฺเมน สเมน อตฺตโน ชยทสฺสนตฺถํ อาชานาหิ ปฏิกมฺมนฺติอาทิ สพฺพํ สกวาทีวจนเมว โหติฯ ตตฺถ สพฺเพสํ ปฏิกมฺมนิคฺคโหปนยนนิคฺคมนจตุกฺกานํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอวมิทํ ปุคฺคโล นุปลพฺภตีติอาทิกสฺส ปจฺจนีกปญฺจกสฺส อุปลพฺภตีติอาทีนํ ปฏิกมฺมนิคฺคโหปนยนนิคฺคมนจตุกฺกานญฺจ วเสน ปจฺจนีกานุโลมปญฺจกํ นาม นิทฺทิฏฺฐํ โหติฯ เอวเมตานิ ปฐมสจฺจิกฏฺเฐ ทฺเว ปญฺจกานิ นิทฺทิฏฺฐานิฯ ตตฺถ ปุริมปญฺจเก ปรวาทิสฺส สกวาทินา กโต นิคฺคโห สุนิคฺคโหฯ สกวาทิสฺส ปน ปรวาทินา ฉลวาทํ นิสฺสาย ปฏิกมฺมํ กตฺวา อตฺตนา สาธิโต ชโย ทุชฺชโยฯ ทุติยปญฺจเก สกวาทิสฺส ปรวาทินา กโต นิคฺคโห ทุนฺนิคฺคโหฯ ปรวาทิสฺส ปน สกวาทินา ธมฺมวาทํ นิสฺสาย ปฏิกมฺมํ กตฺวา อตฺตนา สาธิโต ชโย สุชโยติ ปฐมสจฺจิกฏฺโฐฯ ตตฺเถตํ วุจฺจติ –

‘‘นิคฺคโห ปรวาทิสฺส, สุทฺโธ ปฐมปญฺจเก;

อสุทฺโธ ปน ตสฺเสว, ปฏิกมฺมชโย ตหิํฯ

‘‘นิคฺคโห สกวาทิสฺส, อสุทฺโธ ทุติยปญฺจเก;

วิสุทฺโธ ปน ตสฺเสว, ปฏิกมฺมชโย ตหิํฯ

‘‘ตสฺมา ทฺวีสุปิ ฐาเนสุ, ชโยว สกวาทิโน;

ธมฺเมน หิ ชโย นาม, อธมฺเมน กุโต ชโยฯ

‘‘สจฺจิกฏฺเฐ ยถา เจตฺถ, ปญฺจกทฺวยมณฺฑิเต;

ธมฺมาธมฺมวเสเนว, วุตฺโต ชยปราชโยฯ

‘‘อิโต ปเรสุ สพฺเพสุ, สจฺจิกฏฺเฐสุ ปณฺฑิโต;

เอวเมว วิภาเวยฺย, อุโภ ชยปราชเย’’ติฯ

2. โอกาสสจฺจิกฏฺโฐ