กถาวตฺถุ-อฏฺฐกถา

นิสินฺโน เทวโลกสฺมิํ, เทวสงฺฆปุรกฺขโต;

สเทวกสฺส โลกสฺส, สตฺถา อปฺปฏิปุคฺคโลฯ

สพฺพปญฺญตฺติกุสโล, ปญฺญตฺติปริทีปนํ;

วตฺวา ปุคฺคลปญฺญตฺติํ, โลเก อุตฺตมปุคฺคโลฯ

ยํ ปุคฺคลกถาทีนํ, กถานํ วตฺถุภาวโต;

กถาวตฺถุปฺปกรณํ, สงฺเขเปน อเทสยีฯ

มาติกาฐปเนเนว , ฐปิตสฺส สุราลเย;

ตสฺส โมคฺคลิปุตฺเตน, วิภตฺตสฺส มหีตเลฯ

อิทานิ ยสฺมา สมฺปตฺโต, อตฺถสํวณฺณนากฺกโม;

ตสฺมา นํ วณฺณยิสฺสามิ, ตํ สุณาถ สมาหิตาติฯ

นิทานกถา

ยมกปาฏิหีราวสานสฺมิญฺหิ ภควา ติทสปุเร ปาริจฺฉตฺตกมูเล ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ วสฺสํ อุปคนฺตฺวา มาตรํ กายสกฺขิํ กตฺวา เทวปริสาย อภิธมฺมกถํ กเถนฺโต ธมฺมสงฺคณีวิภงฺคธาตุกถาปุคฺคลปญฺญตฺติปฺปกรณานิ เทสยิตฺวา กถาวตฺถุเทสนาย วาเร สมฺปตฺเต ‘‘อนาคเต มม สาวโก มหาปญฺโญ โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร นาม อุปฺปนฺนํ สาสนมลํ โสเธตฺวา ตติยสงฺคีติํ กโรนฺโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ นิสินฺโน สกวาเท ปญฺจ สุตฺตสตานิ ปรวาเท ปญฺจาติ สุตฺตสหสฺสํ สโมธาเนตฺวา อิมํ ปกรณํ ภาเชสฺสตี’’ติ ตสฺโสกาสํ กโรนฺโต ยา เจสา ปุคฺคลวาเท ตาว จตูสุ ปญฺเหสุ ทฺวินฺนํ ปญฺจกานํ วเสน อฏฺฐมุขา วาทยุตฺติ, ตํ อาทิํ กตฺวา สพฺพกถามคฺเคสุ อสมฺปุณฺณภาณวารมตฺตาย ตนฺติยา มาติกํ ฐเปสิฯ อถาวเสสํ อภิธมฺมกถํ วิตฺถารนเยเนว กเถตฺวา วุตฺถวสฺโส สุวณฺณรชตโสปานมชฺเฌ มณิมเยน โสปาเนน เทวโลกโต สงฺกสฺสนคเร โอรุยฺห สตฺตหิตํ สมฺปาเทนฺโต ยาวตายุกํ ฐตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ

อถสฺส มหากสฺสปปฺปมุโข วสีคโณ อชาตสตฺตุราชานํ สหายํ คเหตฺวา ธมฺมวินยสรีรํ สงฺคหํ อาโรเปสิฯ ตโต วสฺสสตสฺส อจฺจเยน วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ทส วตฺถูนิ ทีปยิํสุฯ ตานิ สุตฺวา กากณฺฑกสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต ยสตฺเถโร สุสุนาคปุตฺตํ กาลาโสกํ นาม ราชานํ สหายํ คเหตฺวา ทฺวาทสนฺนํ ภิกฺขุสตสหสฺสานํ อนฺตเร สตฺตเถรสตานิ อุจฺจินิตฺวา ตานิ ทสวตฺถูนิ มทฺทิตฺวา ธมฺมวินยสรีรํ สงฺคหํ อาโรเปสิฯ

เตหิ ปน ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ นิคฺคหิตา ทสสหสฺสา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ปกฺขํ ปริเยสมานา อตฺตโน อนุรูปํ ทุพฺพลปกฺขํ ลภิตฺวา วิสุํ มหาสงฺฆิกาจริยกุลํ นาม อกํสุ ฯ ตโต ภิชฺชิตฺวา อปรานิ ทฺเว อาจริยกุลานิ ชาตานิ – โคกุลิกา จ เอกพฺโยหาริกา จฯ โคกุลิกนิกายโต ภิชฺชิตฺวา อปรานิ ทฺเว อาจริยกุลานิ ชาตานิ – ปณฺณตฺติวาทา จ พาหุลิยา จฯ พหุสฺสุติกาติปิ เตสํเยว นามํฯ เตสํเยว อนฺตเร เจติยวาทา นาม อปเร อาจริยวาทา อุปฺปนฺนาฯ เอวํ มหาสงฺฆิกาจริยกุลโต ทุติเย วสฺสสเต ปญฺจาจริยกุลานิ อุปฺปนฺนานิฯ ตานิ มหาสงฺฆิเกหิ สทฺธิํ ฉ โหนฺติฯ

ตสฺมิํเยว ทุติเย วสฺสสเต เถรวาทโต ภิชฺชิตฺวา ทฺเว อาจริยวาทา อุปฺปนฺนา – มหิสาสกา จ วชฺชิปุตฺตกา จฯ ตตฺถ วชฺชิปุตฺตกวาทโต ภิชฺชิตฺวา อปเร จตฺตาโร อาจริยวาทา อุปฺปนฺนา – ธมฺมุตฺตริยา, ภทฺรยานิกา, ฉนฺนาคาริกา, สมิติยาติฯ ปุน ตสฺมิํเยว ทุติเย วสฺสสเต มหิสาสกวาทโต ภิชฺชิตฺวา สพฺพตฺถิวาทา ธมฺมคุตฺติกาติ ทฺเว อาจริยวาทา อุปฺปนฺนาฯ ปุน สพฺพตฺถิวาทกุลโต ภิชฺชิตฺวา กสฺสปิกา นาม ชาตาฯ กสฺสปิเกสุ ภินฺเนสุ อปเร สงฺกนฺติกา นาม ชาตาฯ