เมนู

ปริเทวนิทฺเทโส

[195] ปริเทวนิทฺเทเส ‘มยฺหํ ธีตา, มยฺหํ ปุตฺโต’ติ เอวํ อาทิสฺส อาทิสฺส เทวนฺติ โรทนฺติ เอเตนาติ อาเทโวฯ ตํ ตํ วณฺณํ ปริกิตฺเตตฺวา ปริกิตฺเตตฺวา เทวนฺติ เอเตนาติ ปริเทโวฯ ตโต ปรานิ ทฺเว ทฺเว ปทานิ ปุริมทฺวยสฺเสว อาการภาวนิทฺเทสวเสน วุตฺตานิฯ วาจาติ วจนํฯ ปลาโปติ ตุจฺฉํ นิรตฺถกวจนํฯ อุปฑฺฒภณิตอญฺญภณิตาทิวเสน วิรูโป ปลาโป วิปฺปลาโปฯ ลาลปฺโปติ ปุนปฺปุนํ ลปนํฯ ลาลปฺปนากาโร ลาลปฺปนาฯ ลาลปฺปิตสฺส ภาโว ลาลปฺปิตตฺตํฯ อยํ วุจฺจติ ปริเทโวติ อยํ ปริเทโว นาม กถิยติฯ โส ลาลปฺปนลกฺขโณ, คุณโทสปริกิตฺตนรโส, สมฺภมปจฺจุปฏฺฐาโนฯ

‘ปริเทวสฺส ทุกฺขฏฺโฐ เวทิตพฺโพ’ติ เอตฺถ ปน อยมฺปิ สยํ น ทุกฺโข, กายทุกฺขโทมนสฺสทุกฺขานํ ปน วตฺถุภาเวน ทุกฺโขติ วุตฺโตฯ ปริเทวนฺโต หิ อตฺตโน ขนฺธํ มุฏฺฐีหิ โปเถติ, อุโภหิ หตฺเถหิ อุรํ ปหรติ ปิํสติ, สีเสน ภิตฺติยา สทฺธิํ ยุชฺฌติฯ เตนสฺส พลวํ กายทุกฺขํ อุปฺปชฺชติฯ ‘เอตฺตกา เม ญาตโย ขยํ วยํ อพฺภตฺถํ คตา’ติอาทีนิ จินฺเตติฯ เตนสฺส พลวํ โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติฯ อิติ อิเมสํ ทฺวินฺนมฺปิ ทุกฺขานํ วตฺถุภาเวน ทุกฺโขติ เวทิตพฺโพฯ อปิจ –

ยํ โสกสลฺลวิหโต ปริเทวมาโน,

กณฺโฐฏฺฐตาลุตลโสสชมปฺปสยฺหํ;

ภิยฺโยธิมตฺตมธิคจฺฉติเยว ทุกฺขํ,

ทุกฺโขติ เตน ภควา ปริเทวมาหาติฯ

ทุกฺขโทมนสฺสนิทฺเทโส

[196-7] ทุกฺขโทมนสฺสนิทฺเทสา เหฏฺฐา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถายํ วณฺณิตตฺตา ปากฏา เอวฯ ลกฺขณาทีนิ ปน เตสํ ตตฺถ วุตฺตาเนวฯ

‘ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโฐ เวทิตพฺโพ, โทมนสฺสสฺส ทุกฺขฏฺโฐ เวทิตพฺโพ’ติ เอตฺถ ปน อุภยมฺเปตํ สยญฺจ ทุกฺขตฺตา กายิกเจตสิกทุกฺขานญฺจ วตฺถุภาเวน ทุกฺขนฺติ วุตฺตํฯ

หตฺถปาทานญฺหิ กณฺณนาสิกานญฺจ เฉทนทุกฺเขน ทุกฺขิตสฺส , อนาถสาลายํ อุจฺฉิฏฺฐกปาลํ ปุรโต กตฺวา นิปนฺนสฺส, วณมุเขหิ ปุฬุวเกสุ นิกฺขมนฺเตสุ พลวํ กายทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ; นานารงฺครตฺตวตฺถมนุญฺญาลงฺการํ นกฺขตฺตํ กีฬนฺตํ มหาชนํ ทิสฺวา พลวโทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติฯ เอวํ ตาว ทุกฺขสฺส ทฺวินฺนมฺปิ ทุกฺขานํ วตฺถุภาโว เวทิตพฺโพฯ อปิจ –

ปีเฬติ กายิกมิทํ, ทุกฺขํ ทุกฺขญฺจ มานสํ ภิยฺโย;

ชนยติ ยสฺมา ตสฺมา, ทุกฺขนฺติ วิเสสโต วุตฺตนฺติฯ

เจโตทุกฺขสมปฺปิตา ปน เกเส ปกิริย อุรานิ ปติปิเสนฺติ, อาวฏฺฏนฺติ, วิวฏฺฏนฺติ, ฉินฺนปปาตํ ปปตนฺติ, สตฺถํ อาหรนฺติ, วิสํ ขาทนฺติ, รชฺชุยา อุพฺพนฺธนฺติ, อคฺคิํ ปวิสนฺติ ฯ ตํ ตํ วิปรีตํ วตฺถุํ ตถา ตถา วิปฺปฏิสาริโน ปริฑยฺหมานจิตฺตา จินฺเตนฺติฯ เอวํ โทมนสฺสสฺส อุภินฺนมฺปิ ทุกฺขานํ วตฺถุภาโว เวทิตพฺโพฯ อปิจ –

ปีเฬติ ยโต จิตฺตํ, กายสฺส จ ปีฬนํ สมาวหติ;

ทุกฺขนฺติ โทมนสฺสมฺปิ, โทมนสฺสํ ตโต อหูติฯ

อุปายาสนิทฺเทโส

[198] อุปายาสนิทฺเทเส อายาสนฏฺเฐน อายาโส; สํสีทนวิสีทนาการปฺปวตฺตสฺส จิตฺตกิลมถสฺเสตํ นามํฯ พลวํ อายาโส อุปายาโสฯ อายาสิตภาโว อายาสิตตฺตํฯ อุปายาสิตภาโว อุปายาสิตตฺตํอยํ วุจฺจติ อุปายาโสติ อยํ อุปายาโส นาม กถิยติฯ โส ปเนส พฺยาสตฺติลกฺขโณ, นิตฺถุนนรโส, วิสาทปจฺจุปฏฺฐาโนฯ

‘อุปายาสสฺส ทุกฺขฏฺโฐ เวทิตพฺโพ’ติ เอตฺถ ปน อยมฺปิ สยํ น ทุกฺโข, อุภินฺนมฺปิ ทุกฺขานํ วตฺถุภาเวน ทุกฺโขติ วุตฺโตฯ กุปิเตน หิ รญฺญา อิสฺสริยํ อจฺฉินฺทิตฺวา หตปุตฺตภาติกานํ อาณตฺตวธานํ ภเยน อฏวิํ ปวิสิตฺวา นิลีนานํ มหาวิสาทปฺปตฺตานํ ทุกฺขฏฺฐาเนน ทุกฺขเสยฺยาย ทุกฺขนิสชฺชาย พลวํ กายทุกฺขํ อุปฺปชฺชติฯ ‘เอตฺตกา โน ญาตกา, เอตฺตกา โภคา นฏฺฐา’ติ จินฺเตนฺตานํ พลวโทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติฯ อิติ อิเมสํ ทฺวินฺนมฺปิ ทุกฺขานํ วตฺถุภาเวน ทุกฺโขติ เวทิตพฺโพติฯ อปิจ –