อยํ วุจฺจติ ชราติ อยํ ชรา นาม กถิยติฯ สา ปเนสา ขนฺธปริปากลกฺขณา, มรณูปนยนรสา, โยพฺพนวินาสปจฺจุปฏฺฐานาฯ

‘ชราย ทุกฺขฏฺโฐ เวทิตพฺโพ’ติ เอตฺถ ปน อยมฺปิ สยํ น ทุกฺขา, ทุกฺขสฺส ปน วตฺถุภาเวน ทุกฺขาติ วุตฺตาฯ กตรสฺส ทุกฺขสฺส? กายทุกฺขสฺส เจว โทมนสฺสทุกฺขสฺส จฯ ชิณฺณสฺส หิ อตฺตภาโว ชรสกฏํ วิย ทุพฺพโล โหติ, ฐาตุํ วา คนฺตุํ วา นิสีทิตุํ วา วายมนฺตสฺส พลวํ กายทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ; ปุตฺตทาเร ยถาปุเร อสลฺลกฺเขนฺเต โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติฯ อิติ อิเมสํ ทฺวินฺนมฺปิ ทุกฺขานํ วตฺถุภาเวน ทุกฺขาติ เวทิตพฺพาฯ อปิจ –

องฺคานํ สิถิลภาวา, อินฺทฺริยานํ วิการโต;

โยพฺพนสฺส วินาเสน, พลสฺส อุปฆาตโตฯ

วิปฺปวาสา สตาทีนํ, ปุตฺตทาเรหิ อตฺตโน;

อปสาทนียโต เจว, ภียฺโย พาลตฺตปตฺติยาฯ

ปปฺโปติ ทุกฺขํ ยํ มจฺโจ, กายิกํ มานสํ ตถา;

สพฺพเมตํ ชราเหตุ, ยสฺมา ตสฺมา ชรา ทุขาติฯ

มรณนิทฺเทโส

[193] มรณนิทฺเทเส จวนกวเสน จุติ; เอกจตุปญฺจกฺขนฺธาย จุติยา สามญฺญวจนเมตํฯ จวนตาติ ภาววจเนน ลกฺขณนิทสฺสนํฯ เภโทติ จุติขนฺธานํ ภงฺคุปฺปตฺติปริทีปนํ ฯ อนฺตรธานนฺติ ฆฏสฺส วิย ภินฺนสฺส ภินฺนานํ จุติขนฺธานํ เยน เกนจิ ปริยาเยน ฐานาภาวปริทีปนํฯ มจฺจุ มรณนฺติ มจฺจุสงฺขาตํ มรณํฯ กาโล นาม อนฺตโก, ตสฺส กิริยา กาลกิริยาฯ เอตฺตาวตา สมฺมุติยา มรณํ ทีปิตํ โหติฯ

อิทานิ ปรมตฺเถน ทีเปตุํ ขนฺธานํ เภโทติอาทิมาหฯ ปรมตฺเถน หิ ขนฺธาเยว ภิชฺชนฺติ, น สตฺโต นาม โกจิ มรติฯ ขนฺเธสุ ปน ภิชฺชมาเนสุ สตฺโต มรติ ภินฺเนสุ มโตติ โวหาโร โหติฯ