เตน ยา จ วิปากมโนธาตุยา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธาย สมนนฺตรา อุปฺปชฺชติ สนฺตีรณกิจฺจา วิปากมโนวิญฺญาณธาตุ, ยา จ ตสฺสา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธาย สมนนฺตรา อุปฺปชฺชติ โวฏฺฐพฺพนกิจฺจา กิริยมโนวิญฺญาณธาตุ, ยา จ ตสฺสา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธาย สมนนฺตรา อุปฺปชฺชติ ชวนกิจฺจา มโนวิญฺญาณธาตุ – ตา สพฺพาปิ กถิตา โหตีติ เวทิตพฺพาฯ มนญฺจ ปฏิจฺจาติ ภวงฺคมนํฯ ธมฺเม จาติ จตุภูมิกธมฺมารมฺมณํฯ อุปฺปชฺชติ มโนวิญฺญาณนฺติ สหาวชฺชนกํ ชวนํ นิพฺพตฺตติฯ

อิมสฺมิํ ปน ฐาเน หตฺเถ คหิตปญฺหํ นาม คณฺหิํสุฯ มหาธมฺมรกฺขิตตฺเถโร กิร นาม ทีฆภาณกาภยตฺเถรํ หตฺเถ คเหตฺวา อาห – ‘ปฏิจฺจาติ นาม อาคตฏฺฐาเน อาวชฺชนํ วิสุํ น กาตพฺพํ, ภวงฺคนิสฺสิตกเมว กาตพฺพ’นฺติฯ ตสฺมา อิธ มโนติ สหาวชฺชนกํ ภวงฺคํฯ มโนวิญฺญาณนฺติ ชวนมโนวิญฺญาณํฯ อิมสฺมิํ ปน อภิธมฺมภาชนีเย โสฬส ธาตุโย กามาวจรา, ทฺเว จตุภูมิกา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตาติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[185] ปญฺหาปุจฺฉเก อฏฺฐารสนฺนํ ธาตูนํ เหฏฺฐา วุตฺตนยานุสาเรเนว กุสลาทิภาโว เวทิตพฺโพฯ อารมฺมณตฺติเกสุ ปน ฉ ธาตุโย ปริตฺตารมฺมณาติ อิทํ ปน ปญฺจนฺนํ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ มโนธาตุยา จ เอกนฺเตน ปญฺจสุ รูปารมฺมณาทีสุ ปวตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ทฺเว ธาตุโยติ วุตฺตานํ ปน ธมฺมธาตุมโนวิญฺญาณธาตูนํ มนายตนธมฺมายตเนสุ วุตฺตนเยเนว ปริตฺตารมฺมณาทิตา เวทิตพฺพาฯ อิติ อิมสฺมิมฺปิ ปญฺหาปุจฺฉเก โสฬส ธาตุโย กามาวจรา, ทฺเว จตุภูมิกา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตาฯ เอวมยํ ธาตุวิภงฺโคปิ เตปริวฏฺฏํ นีหริตฺวาว ภาเชตฺวา เทสิโตติฯ

สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย

ธาตุวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สจฺจวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา