ตตฺถ นิพฺพตฺตา หิ เกจิ สตฺตาหมตฺตํ ติฏฺฐนฺติ, เกจิ อทฺธมาสํ, เกจิ มาสํ, กปฺปํ ติฏฺฐมานาปิ อตฺถิเยวฯ

ตตฺถ มนุสฺเสสุ คิหิภาเว ฐิตาเยว โสตาปนฺนาปิ โหนฺติ, สกทาคามิผลมฺปิ อนาคามิผลมฺปิ อรหตฺตผลมฺปิ ปาปุณนฺติฯ เตสุ โสตาปนฺนาทโย ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติฯ ขีณาสวา ปน ปรินิพฺพายนฺติ วา ปพฺพชนฺติ วาฯ กสฺมา? อรหตฺตํ นาม เสฏฺฐคุโณ, คิหิลิงฺคํ หีนํ, ตํ หีนตาย อุตฺตมํ คุณํ ธาเรตุํ น สกฺโกติฯ ตสฺมา เต ปรินิพฺพาตุกามา วา ปพฺพชิตุกามา วา โหนฺติฯ

ภุมฺมเทวา ปน อรหตฺตํ ปตฺวาปิ ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติฯ ฉสุ กามาวจรเทเวสุ โสตาปนฺนสกทาคามิโน ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ; อนาคามินา รูปภวํ คนฺตุํ วฏฺฏติ, ขีณาสเวน ปรินิพฺพาตุํฯ กสฺมา ? นิลียโนกาสสฺส อภาวาฯ รูปาวจรารูปาวจเรสุ สพฺเพปิ ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติฯ ตตฺถ รูปาวจเร นิพฺพตฺตา โสตาปนฺนสกทาคามิโน น ปุน อิธาคจฺฉนฺติ, ตตฺเถว ปรินิพฺพายนฺติฯ เอเต หิ ฌานอนาคามิโน นามฯ

อฏฺฐสมาปตฺติลาภีนํ ปน กิํ นิยเมติ? ปคุณชฺฌานํฯ ยเทวสฺส ปคุณํ โหติ, เตน อุปฺปชฺชติฯ สพฺเพสุ ปน ปคุเณสุ กิํ นิยเมติ? ปตฺถนาฯ ยตฺถ อุปปตฺติํ ปตฺเถติ ตตฺเถว อุปปชฺชติฯ ปตฺถนาย อสติ กิํ นิยเมติ? มรณสมเย สมาปนฺนา สมาปตฺติฯ มรณสมเย สมาปนฺนา นตฺถิ, กิํ นิยเมติ? เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติฯ เอกํเสน หิ โส เนวสญฺญานาสญฺญายตเน อุปปชฺชติฯ นวสุ พฺรหฺมโลเกสุ นิพฺพตฺตอริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ น เหฏฺฐูปปตฺติฯ ปุถุชฺชนานํ ปน ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ เหฏฺฐูปปตฺติปิฯ ปญฺจสุ สุทฺธาวาเสสุ จตูสุ จ อรูเปสุ อริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิฯ ปฐมชฺฌานภูมิยํ นิพฺพตฺโต อนาคามี นว พฺรหฺมโลเก โสเธตฺวา มตฺถเก ฐิโต ปรินิพฺพาติฯ เวหปฺผลา, อกนิฏฺฐา, เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ อิเม ตโย เทวโลกา เสฏฺฐภวา นามฯ อิเมสุ ตีสุ ฐาเนสุ นิพฺพตฺตอนาคามิโน เนว อุทฺธํ คจฺฉนฺติ, น อโธ, ตตฺถ ตตฺเถว ปรินิพฺพายนฺตีติฯ อิทเมตฺถ ปกิณฺณกํฯ

7. อภิญฺเญยฺยาทิวารวณฺณนา

[1030] สตฺตมวาเร สลกฺขณปริคฺคาหิกาย อภิญฺญาย วเสน อภิญฺเญยฺยตา เวทิตพฺพาฯ ญาตตีรณปหานปริญฺญานํ วเสน ปริญฺเญยฺยตาฯ สา จ รูปกฺขนฺโธ อภิญฺเญยฺโย ปริญฺเญยฺโย น ปหาตพฺโพติอาทีสุ ญาตตีรณปริญฺญาวเสเนว เวทิตพฺพาฯ สมุทยสจฺจํ อภิญฺเญยฺยํ ปริญฺเญยฺยํ ปหาตพฺพนฺติอาทีสุ ปหานปริญฺญาวเสนฯ

อฏฺฐมวาเร รูปาทิอารมฺมณานํ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ วเสน สารมฺมณานารมฺมณตา เวทิตพฺพาฯ นวมวาโร อุตฺตานตฺโถเยวฯ ทสมวาเรปิ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา ตํ สพฺพํ ตตฺถ ตตฺถ ปญฺหาปุจฺฉกวาเร วุตฺตเมวาติฯ

สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย

ธมฺมหทยวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิคมนกถา