ทิฏฺฐิคตนิทฺเทสวณฺณนา

[977] ทิฏฺฐิคตนิทฺเทเส พฺรหฺมชาเล เวยฺยากรเณติ พฺรหฺมชาลนามเก เวยฺยากรเณ, ทีฆนิกายสฺส ปฐมสุตฺตนฺเตฯ วุตฺตานิ ภควตาติ สตฺถารา สยํ อาหจฺจ ภาสิตานิฯ จตฺตาโร สสฺสตวาทาติอาทีสุ ‘‘เต จ โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา กิมาคมฺม กิมารพฺภ สสฺสตวาทา สสฺสตํ อตฺตานญฺจ โลกญฺจ ปญฺญาเปนฺติ จตูหิ วตฺถูหี’’ติอาทินา (ที. นิ. 1.29-30) พฺรหฺมชาเล วุตฺตนเยเนว ปเภโท จ อตฺโถ จ เวทิตพฺโพติฯ

สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย

ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

18. ธมฺมหทยวิภงฺโค

1. สพฺพสงฺคาหิกวารวณฺณนา

[978] อิทานิ ตทนนฺตเร ธมฺมหทยวิภงฺเค ปาฬิปริจฺเฉโท ตาว เอวํ เวทิตพฺโพ – เอตฺถ หิ อาทิโตว ขนฺธาทีนํ ทฺวาทสนฺนํ โกฏฺฐาสานํ วเสน สพฺพสงฺคาหิกวาโร นาม วุตฺโตฯ ทุติโย เตสํเยว ธมฺมานํ กามธาตุอาทีสุ อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติทสฺสนวาโร นามฯ ตติโย ตตฺเถว ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนทสฺสนวาโร นามฯ จตุตฺโถ ตีสุ ภูมีสุ อุปฺปตฺติกฺขเณ วิชฺชมานาวิชฺชมานธมฺมทสฺสนวาโร นามฯ ปญฺจโม เตสํ ธมฺมานํ ภูมนฺตรวเสน ทสฺสนวาโร นามฯ ฉฏฺโฐ คตีสุ อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณทสฺสนวาโร นามฯ สตฺตโม อภิญฺเญยฺยาทิวาโร นามฯ อฏฺฐโม สารมฺมณานารมฺมณวาโร นามฯ นวโม เตสํ ขนฺธาทิธมฺมานํ ทิฏฺฐสุตาทิวเสน สงฺคเหตฺวา ทสฺสนวาโร นามฯ ทสโม กุสลตฺติกาทิวเสน สงฺคเหตฺวา ทสฺสนวาโร นามฯ

[979] เอวํ ทสหิ วาเรหิ ปริจฺฉินฺนาย ปาฬิยา ปฐเม ตาว สพฺพสงฺคาหิกวาเร ‘‘อวีจิโต ยาว ภวคฺคํ เอตฺถนฺตเร กติ ขนฺธา’’ติ ปุจฺฉิเต ‘‘เอโกติ วา…เป.… จตฺตาโรติ วา ฉาติ วา อวตฺวา ปญฺจาติ วตฺตุํ สมตฺโถ อญฺโญ นตฺถี’’ติ อตฺตโน ญาณพลํ ทีเปนฺโต ปญฺจกฺขนฺธาติ ปุจฺฉานุรูปํ วิสฺสชฺชนํ อาหฯ ยถาปุจฺฉํ วิสฺสชฺชนญฺหิ สพฺพญฺญุพฺยากรณํ นามาติ วุจฺจติฯ ทฺวาทสายตนานีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ รูปกฺขนฺธาทีนํ ปเภโท ขนฺธวิภงฺคาทีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

2. อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติวารวณฺณนา

[991] ทุติยวาเร เย ธมฺมา กามภเว กามธาตุสมฺภูตานญฺจ สตฺตานํ อุปฺปชฺชนฺติ – กามธาตุยํ ปริยาปนฺนา วา อปริยาปนฺนา วา – เต สพฺเพ สงฺคเหตฺวา กามธาตุยา ปญฺจกฺขนฺธาติอาทิ วุตฺตํฯ รูปธาตุอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ