เมนู

ฉฏฺฐพลนิทฺเทโส

[814] ฉฏฺฐพลนิทฺเทเส อาสยนฺติ ยตฺถ สตฺตา อาสยนฺติ นิวสนฺติ, ตํ เตสํ นิวาสฏฺฐานํ ทิฏฺฐิคตํ วา ยถาภูตํ ญาณํ วาฯ อนุสยนฺติ อปฺปหีนานุสยิตํ กิเลสํฯ จริตนฺติ กายาทีหิ อภิสงฺขตํ กุสลากุสลํฯ อธิมุตฺตนฺติ อชฺฌาสยํฯ อปฺปรชกฺเขติอาทีสุ ปญฺญามเย อกฺขิมฺหิ อปฺปํ ปริตฺตํ ราคโทสโมหรชํ เอเตสนฺติ อปฺปรชกฺขาฯ ตสฺเสว มหนฺตตาย มหารชกฺขาฯ อุภเยนาปิ มนฺทกิเลเส มหากิเลเส จ สตฺเต ทสฺเสติฯ เยสํ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ ติกฺขานิ, เต ติกฺขินฺทฺริยาฯ เยสํ ตานิ มุทูนิ, เต มุทินฺทฺริยาฯ เยสํ อาสยาทโย โกฏฺฐาสา สุนฺทรา, เต สฺวาการาฯ วิปรีตา ทฺวาการาฯ เย กถิตการณํ สลฺลกฺเขนฺติ, สุเขน สกฺกา โหนฺติ วิญฺญาเปตุํ, เต สุวิญฺญาปยาฯ วิปรีตา ทุวิญฺญาปยาฯ เย อริยมคฺคปฏิเวธสฺส อนุจฺฉวิกา อุปนิสฺสยสมฺปนฺนา, เต ภพฺพาฯ วิปรีตา อภพฺพา

[815] เอวํ ฉฏฺฐพลสฺส มาติกํ ฐเปตฺวา อิทานิ ยถาปฏิปาฏิยา ภาเชนฺโต กตโม จ สตฺตานํ อาสโยติอาทิมาหฯ ตตฺถ สสฺสโต โลโกติอาทีนํ อตฺโถ เหฏฺฐา นิกฺเขปกณฺฑวณฺณนายํ (ธ. ส. อฏฺฐ. 1105) วุตฺโตเยวฯ อิติ ภวทิฏฺฐิสนฺนิสฺสิตา วาติ เอวํ สสฺสตทิฏฺฐิํ วา สนฺนิสฺสิตาฯ สสฺสตทิฏฺฐิ หิ เอตฺถ ภวทิฏฺฐีติ วุตฺตา; อุจฺเฉททิฏฺฐิ จ วิภวทิฏฺฐีติฯ สพฺพทิฏฺฐีนญฺหิ สสฺสตุจฺเฉททิฏฺฐี หิ สงฺคหิตตฺตา สพฺเพปิ ทิฏฺฐิคติกา สตฺตา อิมาว ทฺเว ทิฏฺฐิโย สนฺนิสฺสิตา โหนฺติฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘ทฺวยสนฺนิสฺสิโต โข ปนายํ, กจฺจาน, โลโก เยภุยฺเยน – อตฺถิตญฺเจว นตฺถิตญฺจา’’ติ (สํ. นิ. 2.15)ฯ เอตฺถ หิ อตฺถิตาติ สสฺสตํ, นตฺถิตาติ อุจฺเฉโทฯ อยํ ตาว วฏฺฏสนฺนิสฺสิตานํ ปุถุชฺชนสตฺตานํ อาสโยฯ

อิทานิ วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิตานํ สุทฺธสตฺตานํ อาสยํ ทสฺเสตุํ เอเต วา ปน อุโภ อนฺเต อนุปคมฺมาติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เอเต วา ปนาติ เอเตเยวฯ อุโภ อนฺเตติ สสฺสตุจฺเฉทสงฺขาเต ทฺเว อนฺเตฯ อนุปคมฺมาติ อนลฺลียิตฺวาฯ อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสูติ อิทปฺปจฺจยตาย เจว ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนธมฺเมสุ จฯ อนุโลมิกา ขนฺตีติ วิปสฺสนาญาณํฯ ยถาภูตํ วา ญาณนฺติ มคฺคญาณํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยา ปฏิจฺจสมุปฺปาเท เจว ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนธมฺเมสุ จ เอเต อุโภ สสฺสตุจฺเฉทอนฺเต อนุปคนฺตฺวา วิปสฺสนา ปฏิลทฺธา, ยญฺจ ตโต อุตฺตริมคฺคญาณํ – อยํ สตฺตานํ อาสโย, อยํ วฏฺฏสนฺนิสฺสิตานญฺจ วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิตานญฺจ สพฺเพสมฺปิ สตฺตานํ อาสโย, อิทํ วสนฏฺฐานนฺติฯ อยํ อาจริยานํ สมานตฺถกถาฯ