เมนู

ตถา หิ เสกฺขานํ อตฺถปจฺจเวกฺขณกาเล เหฏฺฐา วุตฺตปฺปเภทํ อตฺถํ อารมฺมณํ กตฺวา จตูสุ ญาณสมฺปยุตฺตกุสลจิตฺเตสุ อยํ อุปฺปชฺชติ, มคฺคผลกาเล จ มคฺคผเลสุฯ อเสกฺขสฺส ปน อตฺถํ ปจฺจเวกฺขณกาเล เหฏฺฐา วุตฺตปฺปเภทเมว อตฺถํ อารมฺมณํ กตฺวา จตูสุ ญาณสมฺปยุตฺตกิริยจิตฺเตสุ อุปฺปชฺชติ, ผลกาเล จ อุปริเม สามญฺญผเลติฯ เอวเมตา เสกฺขาเสกฺขานํ อุปฺปชฺชมานา อิมาสุ ภูมีสุ อุปฺปชฺชนฺตีติ ภูมิทสฺสนตฺถํ อยํ นโย ทสฺสิโตติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[747] ปญฺหาปุจฺฉเก ปาฬิอนุสาเรเนว จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ กุสลาทิภาโว เวทิตพฺโพฯ อารมฺมณตฺติเกสุ ปน นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา สทฺทเมว อารมฺมณํ กโรตีติ ปริตฺตารมฺมณาฯ อตฺถปฏิสมฺภิทา กามาวจรวิปากกิริยสงฺขาตญฺเจว ปจฺจยสมุปฺปนฺนญฺจ อตฺถํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปริตฺตารมฺมณา; วุตฺตปฺปเภทเมว รูปาวจรารูปาวจรํ อตฺถํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส มหคฺคตารมฺมณา; โลกุตฺตรวิปากตฺถญฺเจว ปรมตฺถญฺจ นิพฺพานํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อปฺปมาณารมฺมณาฯ ธมฺมปฏิสมฺภิทา กามาวจรํ กุสลธมฺมํ อกุสลธมฺมํ ปจฺจยธมฺมญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปริตฺตารมฺมณา; รูปาวจรารูปาวจรํ กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยธมฺมญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส มหคฺคตารมฺมณา ; โลกุตฺตรํ กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยธมฺมญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อปฺปมาณารมฺมณาฯ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา กามาวจรกุสลวิปากกิริยญาณานิ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปริตฺตารมฺมณา; รูปาวจรารูปาวจรานิ กุสลวิปากกิริยญาณานิ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส เตสํ อารมฺมณานิ วิชานนฺตสฺส มหคฺคตารมฺมณา; โลกุตฺตรานิ กุสลวิปากญาณานิ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อปฺปมาณารมฺมณาฯ

อตฺถปฏิสมฺภิทา สหชาตเหตุวเสน สิยา มคฺคเหตุกา, วีริยเชฏฺฐิกาย มคฺคภาวนาย สิยา มคฺคาธิปติ, ฉนฺทจิตฺตเชฏฺฐิกาย นวตฺตพฺพา, ผลกาเลปิ นวตฺตพฺพา เอวฯ ธมฺมปฏิสมฺภิทา มคฺคํ ปจฺจเวกฺขณกาเล มคฺคารมฺมณา, มคฺคํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อารมฺมณาธิปติวเสน มคฺคาธิปติฯ

ปฏิภานปฏิสมฺภิทา มคฺคญาณํ ปจฺจเวกฺขณกาเล มคฺคารมฺมณา, มคฺคํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส มคฺคาธิปติ, เสสญาณํ ปญฺจเวกฺขณกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณา ฯ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ปจฺจุปฺปนฺนเมว สทฺทํ อารมฺมณํ กโรตีติ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาฯ

อตฺถปฏิสมฺภิทา อตีตํ วิปากตฺถํ กิริยตฺถํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อตีตารมฺมณา, อนาคตํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อนาคตารมฺมณา, ปจฺจุปฺปนฺนํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา, โลกุตฺตรํ ปรมตฺถํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส นวตฺตพฺพารมฺมณาฯ ธมฺมปฏิสมฺภิทา อตีตํ กุสลํ อกุสลํ ปจฺจยธมฺมญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อตีตารมฺมณา, อนาคตํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อนาคตารมฺมณา, ปจฺจุปฺปนฺนํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาฯ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา อตีตํ กุสลญาณํ วิปากญาณํ กิริยญาณญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อตีตารมฺมณา, อนาคตํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อนาคตารมฺมณา, ปจฺจุปฺปนฺนํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาฯ

นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา สทฺทารมฺมณตฺตา พหิทฺธารมฺมณาฯ อิตราสุ ตีสุ อตฺถปฏิสมฺภิทา อชฺฌตฺตํ วิปากตฺถํ กิริยตฺถํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อชฺฌตฺตารมฺมณา, พหิทฺธา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส พหิทฺธารมฺมณา, อชฺฌตฺตพหิทฺธา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา , ปรมตฺถํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส พหิทฺธารมฺมณา เอวฯ ธมฺมปฏิสมฺภิทา อชฺฌตฺตํ กุสลากุสลํ ปจฺจยธมฺมํ ปจฺจเวกฺขณกาเล อชฺฌตฺตารมฺมณา, พหิทฺธา กุสลากุสลํ ปจฺจยธมฺมํ ปจฺจเวกฺขณกาเล พหิทฺธารมฺมณา, อชฺฌตฺตพหิทฺธา กุสลากุสลํ ปจฺจยธมฺมํ ปจฺจเวกฺขณกาเล อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณาฯ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา อชฺฌตฺตํ กุสลวิปากกิริยญาณํ ปจฺจเวกฺขณกาเล อชฺฌตฺตารมฺมณา, พหิทฺธา…เป.… อชฺฌตฺตพหิทฺธา กุสลวิปากกิริยญาณํ ปจฺจเวกฺขณกาเล อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณาติฯ

อิธาปิ ติสฺโส ปฏิสมฺภิทา โลกิยา; อตฺถปฏิสมฺภิทา โลกิยโลกุตฺตราฯ อิมสฺมิญฺหิ ปฏิสมฺภิทาวิภงฺเค สมฺมาสมฺพุทฺเธน ตโยปิ นยา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกตฺตา เอกปริจฺเฉทาว กถิตาฯ ตีสุปิ หิ เอตาสุ ติสฺโส ปฏิสมฺภิทา โลกิยา, อตฺถปฏิสมฺภิทา โลกิยโลกุตฺตราติฯ เอวมยํ ปฏิสมฺภิทาวิภงฺโคปิ เตปริวฏฺฏํ นีหริตฺวาว ภาเชตฺวา ทสฺสิโตติฯ

สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย

ปฏิสมฺภิทาวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. ญาณวิภงฺโค

1. เอกกมาติกาทิวณฺณนา