ตถา หิ เสกฺขานํ อตฺถปจฺจเวกฺขณกาเล เหฏฺฐา วุตฺตปฺปเภทํ อตฺถํ อารมฺมณํ กตฺวา จตูสุ ญาณสมฺปยุตฺตกุสลจิตฺเตสุ อยํ อุปฺปชฺชติ, มคฺคผลกาเล จ มคฺคผเลสุฯ อเสกฺขสฺส ปน อตฺถํ ปจฺจเวกฺขณกาเล เหฏฺฐา วุตฺตปฺปเภทเมว อตฺถํ อารมฺมณํ กตฺวา จตูสุ ญาณสมฺปยุตฺตกิริยจิตฺเตสุ อุปฺปชฺชติ, ผลกาเล จ อุปริเม สามญฺญผเลติฯ เอวเมตา เสกฺขาเสกฺขานํ อุปฺปชฺชมานา อิมาสุ ภูมีสุ อุปฺปชฺชนฺตีติ ภูมิทสฺสนตฺถํ อยํ นโย ทสฺสิโตติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[747] ปญฺหาปุจฺฉเก ปาฬิอนุสาเรเนว จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ กุสลาทิภาโว เวทิตพฺโพฯ อารมฺมณตฺติเกสุ ปน นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา สทฺทเมว อารมฺมณํ กโรตีติ ปริตฺตารมฺมณาฯ อตฺถปฏิสมฺภิทา กามาวจรวิปากกิริยสงฺขาตญฺเจว ปจฺจยสมุปฺปนฺนญฺจ อตฺถํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปริตฺตารมฺมณา; วุตฺตปฺปเภทเมว รูปาวจรารูปาวจรํ อตฺถํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส มหคฺคตารมฺมณา; โลกุตฺตรวิปากตฺถญฺเจว ปรมตฺถญฺจ นิพฺพานํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อปฺปมาณารมฺมณาฯ ธมฺมปฏิสมฺภิทา กามาวจรํ กุสลธมฺมํ อกุสลธมฺมํ ปจฺจยธมฺมญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปริตฺตารมฺมณา; รูปาวจรารูปาวจรํ กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยธมฺมญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส มหคฺคตารมฺมณา ; โลกุตฺตรํ กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยธมฺมญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อปฺปมาณารมฺมณาฯ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา กามาวจรกุสลวิปากกิริยญาณานิ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปริตฺตารมฺมณา; รูปาวจรารูปาวจรานิ กุสลวิปากกิริยญาณานิ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส เตสํ อารมฺมณานิ วิชานนฺตสฺส มหคฺคตารมฺมณา; โลกุตฺตรานิ กุสลวิปากญาณานิ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อปฺปมาณารมฺมณาฯ

อตฺถปฏิสมฺภิทา สหชาตเหตุวเสน สิยา มคฺคเหตุกา, วีริยเชฏฺฐิกาย มคฺคภาวนาย สิยา มคฺคาธิปติ, ฉนฺทจิตฺตเชฏฺฐิกาย นวตฺตพฺพา, ผลกาเลปิ นวตฺตพฺพา เอวฯ ธมฺมปฏิสมฺภิทา มคฺคํ ปจฺจเวกฺขณกาเล มคฺคารมฺมณา, มคฺคํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อารมฺมณาธิปติวเสน มคฺคาธิปติฯ