ตตฺถ ยสฺมา สพฺเพปิ จตุภูมกกุสลา ธมฺมา สิกฺขิตพฺพภาวโต สิกฺขา, ตสฺมา เต ทสฺเสตุํ ยสฺมิํ สมเย กามาวจรนฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เหฏฺฐา จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ (ธ. ส. 1) วุตฺตนเยเนว ปาฬิํ วิตฺถาเรตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิธ ปน มุขมตฺตเมว ทสฺสิตนฺติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[714] ปญฺหาปุจฺฉเก ปาฬิอนุสาเรเนว สิกฺขาปทานํ กุสลาทิภาโว เวทิตพฺโพฯ อารมฺมณตฺติเกสุ ปน ยานิ สิกฺขาปทานิ เอตฺถ สตฺตารมฺมณานีติ วุตฺตานิ, ตานิ ยสฺมา สตฺโตติ สงฺขํ คเต สงฺขาเรเยว อารมฺมณํ กโรนฺติ, ยสฺมา จ สพฺพานิปิ เอตานิ สมฺปตฺตวิรติวเสเนว นิทฺทิฏฺฐานิ, ตสฺมา ‘‘ปริตฺตารมฺมณา’’ติ จ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา’’ติ จ วุตฺตํฯ ยโต ปน วิรมติ ตสฺส วตฺถุโน อจฺจนฺตพหิทฺธตฺตา สพฺเพสมฺปิ พหิทฺธารมฺมณตา เวทิตพฺพาติฯ

อิมสฺมิํ ปน สิกฺขาปทวิภงฺเค สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิธมฺมภาชนีเยปิ ปญฺหาปุจฺฉเกปิ โลกิยาเนว สิกฺขาปทานิ กถิตานิฯ อุโภปิ หิ เอเต นยา โลกิยตฺตา เอกปริจฺเฉทา เอวฯ เอวมยํ สิกฺขาปทวิภงฺโค ทฺเวปริวฏฺฏํ นีหริตฺวาว ภาเชตฺวา ทสฺสิโตติฯ

สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย

สิกฺขาปทวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. ปฏิสมฺภิทาวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียํ

1. สงฺคหวารวณฺณนา

[718] อิทานิ ตทนนฺตเร ปฏิสมฺภิทาวิภงฺเค จตสฺโสติ คณนปริจฺเฉโทฯ ปฏิสมฺภิทาติ ปเภทาฯ ยสฺมา ปน ปรโต อตฺเถ ญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิทาติอาทิมาห, ตสฺมา น อญฺญสฺส กสฺสจิ ปเภทา, ญาณสฺเสว ปเภทาติ เวทิตพฺพาฯ อิติ ‘‘จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา’’ติ ปเทน จตฺตาโร ญาณปฺปเภทาติ อยมตฺโถ สงฺคหิโตฯ อตฺถปฏิสมฺภิทาติ อตฺเถ ปฏิสมฺภิทา; อตฺถปฺปเภทสฺส สลฺลกฺขณวิภาวนาววตฺถานกรณสมตฺถํ อตฺเถ ปเภทคตํ ญาณนฺติ อตฺโถฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ธมฺมปฺปเภทสฺส หิ สลฺลกฺขณวิภาวนาววตฺถานกรณสมตฺถํ ธมฺเม ปเภทคตํ ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา นามฯ นิรุตฺติปฺปเภทสฺส สลฺลกฺขณวิภาวนาววตฺถานกรณสมตฺถํ นิรุตฺตาภิลาเป ปเภทคตํ ญาณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา นามฯ ปฏิภานปฺปเภทสฺส สลฺลกฺขณวิภาวนาววตฺถานกรณสมตฺถํ ปฏิภาเน ปเภทคตํ ญาณํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา นามฯ

อิทานิ ยถานิกฺขิตฺตา ปฏิสมฺภิทา ภาเชตฺวา ทสฺเสนฺโต อตฺเถ ญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิทาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อตฺโถติ สงฺเขปโต เหตุผลํฯ ตญฺหิ เหตุวเสน อรณียํ คนฺตพฺพํ ปตฺตพฺพํ, ตสฺมา อตฺโถติ วุจฺจติฯ ปเภทโต ปน ยํกิญฺจิ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ, นิพฺพานํ, ภาสิตตฺโถ, วิปาโก, กิริยาติ อิเม ปญฺจ ธมฺมา อตฺโถติ เวทิตพฺพาฯ ตํ อตฺถํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ตสฺมิํ อตฺเถ ปเภทคตํ ญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิทาฯ

ธมฺโมติ สงฺเขปโต ปจฺจโยฯ โส หิ ยสฺมา ตํ ตํ วิทหติ ปวตฺเตติ เจว ปาเปติ จ, ตสฺมา ธมฺโมติ วุจฺจติฯ ปเภทโต ปน โย โกจิ ผลนิพฺพตฺตโก เหตุ, อริยมคฺโค, ภาสิตํ , กุสลํ, อกุสลนฺติ อิเม ปญฺจ ธมฺมา ธมฺโมติ เวทิตพฺพาฯ ตํ ธมฺมํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ตสฺมิํ ธมฺเม ปเภทคตํ ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทาฯ