‘‘ยสฺมิํ โข, สุภทฺท, ธมฺมวินเย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค น อุปลพฺภติ, สมโณปิ ตตฺถ น อุปลพฺภติ…เป.… อิมสฺมิํ โข, สุภทฺท, ธมฺมวินเย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อุปลพฺภติ; อิเธว , สุภทฺท, สมโณ…เป.… สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณหิ อญฺเญหีติ (ที. นิ. 2.214)ฯ

อญฺเญสุปิ อเนเกสุ สุตฺตสเตสุ อฏฺฐงฺคิโกว มคฺโค อาคโตฯ กถาวตฺถุปฺปกรเณปิ วุตฺตํ –

‘‘มคฺคานํ อฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ, สจฺจานํ จตุโร ปทา;

วิราโค เสฏฺโฐ ธมฺมานํ, ทฺวิปทานญฺจ จกฺขุมา’’ติ (กถา. 872) –

‘‘อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ’’? ‘‘อามนฺตา’’‘‘เตน หิ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค’’ติฯ สเจ ปน เอตฺตเกนาปิ สญฺญตฺติํ น คจฺฉติ, ‘‘คจฺฉ, วิหารํ ปวิสิตฺวา ยาคุํ ปิวาหี’’ติ อุยฺโยเชตพฺโพฯ อุตฺตริมฺปน การณํ วกฺขตีติ อฏฺฐานเมตํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

นยา ปเนตฺถ คเณตพฺพาฯ อฏฺฐงฺคิกมคฺคสฺมิญฺหิ เอกโต ปุจฺฉิตฺวา เอกโต วิสฺสชฺชเน จตูสุ มคฺเคสุ จตฺตาริ นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิฯ ปญฺจงฺคิกมคฺเค เอกโต ปุจฺฉิตฺวา เอกโต วิสฺสชฺชเน จตฺตาริ; ปาฏิเยกฺกํ ปุจฺฉิตฺวา ปาฏิเยกฺกํ วิสฺสชฺชเน จตฺตาริ จตฺตารีติ ปญฺจสุ องฺเคสุ วีสติฯ อิติ ปุริมานิ อฏฺฐ อิมานิ จ วีสตีติ สพฺพานิปิ มคฺควิภงฺเค อฏฺฐวีสติ นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิฯ ตานิ จ โข นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรานิ กุสลาเนวฯ วิปาเก ปน กุสลโต ติคุณา นยา กาตพฺพาติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[504] ปญฺหาปุจฺฉเก ปาฬิอนุสาเรเนว มคฺคงฺคานํ กุสลาทิภาโว เวทิตพฺโพฯ อารมฺมณตฺติเกสุ ปน สพฺพานิเปตานิ อปฺปมาณํ นิพฺพานํ อารพฺภ ปวตฺติโต อปฺปมาณารมฺมณาเนว, น มคฺคารมฺมณานิฯ เนว หิ มคฺโค น ผลํ มคฺคํ อารมฺมณํ กโรติฯ สหชาตเหตุวเสน ปเนตฺถ กุสลานิ มคฺคเหตุกานิ; วีริยํ วา วีมํสํ วา เชฏฺฐกํ กตฺวา มคฺคภาวนากาเล มคฺคาธิปตีนิ; ฉนฺทจิตฺตเชฏฺฐิกาย มคฺคภาวนาย น วตฺตพฺพานิ มคฺคาธิปตีนีติ; ผลกาเลปิ น วตฺตพฺพาเนวฯ