เมนู

เต หิ น เกวลํ พลววิปสฺสนามคฺคผลกฺขเณสุ เอว โพชฺฌงฺคํ อุทฺธรนฺติ, วิปสฺสนาปาทกกสิณชฺฌานอานาปานาสุภพฺรหฺมวิหารชฺฌาเนสุปิ อุทฺธรนฺติ, น จ ปฏิสิทฺธา อฏฺฐกถาจริเยหิ ฯ ตสฺมา เตสํ มเตน เอเตสํ ฌานานํ ปวตฺติกฺขเณ กิจฺจโต เอว วิกฺขมฺภนวิเวกนิสฺสิตํฯ ยถา จ วิปสฺสนากฺขเณ ‘‘อชฺฌาสยโต นิสฺสรณวิเวกนิสฺสิต’’นฺติ วุตฺตํ, เอวํ ‘‘ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิเวกนิสฺสิตมฺปิ ภาเวตี’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ เอส นโย วิราคนิสฺสิตาทีสุฯ วิเวกตฺถา เอว หิ วิราคาทโยฯ

เกวลญฺเจตฺถ โวสฺสคฺโค ทุวิโธ – ปริจฺจาคโวสฺสคฺโค จ ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโค จาติฯ ตตฺถ ‘ปริจฺจาคโวสฺสคฺโค’ติ วิปสฺสนากฺขเณ จ ตทงฺควเสน มคฺคกฺขเณ จ สมุจฺเฉทวเสน กิเลสปฺปหานํฯ ‘ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโค’ติ วิปสฺสนากฺขเณ ตนฺนินฺนภาเวน, มคฺคกฺขเณ ปน อารมฺมณกรเณน นิพฺพานปกฺขนฺทนํฯ ตทุภยมฺปิ อิมสฺมิํ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสเก อตฺถวณฺณนานเย วฏฺฏติฯ ตถา หิ อยํ สติ สมฺโพชฺฌงฺโค ยถาวุตฺเตน ปกาเรน กิเลเส ปริจฺจชติ, นิพฺพานญฺจ ปกฺขนฺทติฯ

โวสฺสคฺคปริณามินฺติ อิมินา ปน สกเลน วจเนน โวสฺสคฺคตฺถํ ปริณมนฺตํ ปริณตญฺจ, ปริปจฺจนฺตํ ปริปกฺกญฺจาติ อิทํ วุตฺตํ โหติฯ อยญฺหิ โพชฺฌงฺคภาวนมนุยุตฺโต ภิกฺขุ ยถา สติสมฺโพชฺฌงฺโค กิเลสปริจฺจาคโวสฺสคฺคตฺถํ นิพฺพานปกฺขนฺทนโวสฺสคฺคตฺถญฺจ ปริปจฺจติ, ยถา จ ปริปกฺโก โหติ, ตถา นํ ภาเวตีติฯ เอส นโย เสสโพชฺฌงฺเคสุปิฯ อิมสฺมิมฺปิ นเย โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา โพชฺฌงฺคา กถิตาติฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนาฯ

2. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา

[472] อภิธมฺมภาชนีเย สตฺตปิ โพชฺฌงฺเค เอกโต ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนสฺส จ ปาฏิเยกฺกํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนสฺส จ วเสน ทฺเว นยาฯ เตสํ อตฺถวณฺณนา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ

อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคนิทฺเทเส ปน อุเปกฺขนวเสน อุเปกฺขาฯ อุเปกฺขนากาโร อุเปกฺขนา

อุเปกฺขิตพฺพยุตฺเต สมปฺปวตฺเต ธมฺเม อิกฺขติ, น โจเทตีติ อุเปกฺขาฯ ปุคฺคลํ อุเปกฺขาเปตีติ อุเปกฺขนา ฯ โพชฺฌงฺคภาวปฺปตฺติยา โลกิยอุเปกฺขนาย อธิกา อุเปกฺขนา อชฺฌุเปกฺขนาฯ อพฺยาปาราปชฺชเนน มชฺฌตฺตภาโว มชฺฌตฺตตาฯ สา ปน จิตฺตสฺส, น สตฺตสฺสาติ ทีเปตุํ มชฺฌตฺตตา จิตฺตสฺสาติ วุตฺตนฺติฯ อยเมตฺถ อนุปุพฺพปทวณฺณนาฯ

นยา ปเนตฺถ คเณตพฺพา – สตฺตนฺนมฺปิ หิ โพชฺฌงฺคานํ เอกโต ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชเน เอเกกมคฺเค นยสหสฺสํ นยสหสฺสนฺติ จตฺตาริ นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิฯ ปาฏิเยกฺกํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชเน เอเกกโพชฺฌงฺควเสน จตฺตาริ จตฺตารีติ สตฺต จตุกฺกา อฏฺฐวีสติฯ ตานิ ปุริเมหิ จตูหิ สทฺธิํ ทฺวตฺติํสาติ สพฺพานิปิ อภิธมฺมภาชนีเย ทฺวตฺติํส นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิ กุสลาเนวฯ ยสฺมา ปน ผลกฺขเณปิ โพชฺฌงฺคา ลพฺภนฺติ, กุสลเหตุกานิ จ สามญฺญผลานิ, ตสฺมา เตสุปิ โพชฺฌงฺคทสฺสนตฺถํ กุสลนิทฺเทสปุพฺพงฺคมาย เอว ตนฺติยา วิปากนโย อารทฺโธฯ โสปิ เอกโต ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนสฺส จ, ปาฏิเยกฺกํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนสฺส จ วเสน ทุวิโธ โหติฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ วิปาเก ปน กุสลโต ติคุณา นยา กาตพฺพาติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[482] ปญฺหาปุจฺฉเก ปาฬิอนุสาเรเนว โพชฺฌงฺคานํ กุสลาทิภาโว เวทิตพฺโพฯ อารมฺมณตฺติเกสุ ปน สพฺเพเปเต อปฺปมาณํ นิพฺพานํ อารพฺภ ปวตฺติโต อปฺปมาณารมฺมณา เอว, น มคฺคารมฺมณาฯ สหชาตเหตุวเสน ปเนตฺถ กุสลา มคฺคเหตุกา, วีริยํ วา วีมํสํ วา เชฏฺฐกํ กตฺวา มคฺคภาวนากาเล มคฺคาธิปติโน, ฉนฺทจิตฺตเชฏฺฐิกาย มคฺคภาวนาย น วตฺตพฺพา มคฺคาธิปติโนติ, ผลกาเลปิ น วตฺตพฺพา เอวฯ

อตีตาทีสุ เอการมฺมณภาเวนปิ น วตฺตพฺพา, นิพฺพานสฺส ปน พหิทฺธาธมฺมตฺตา พหิทฺธารมฺมณา นาม โหนฺตีติฯ