ทุติยตติยจตุตฺถอากาสานญฺจายตน, วิญฺญาณญฺจายตนอากิญฺจญฺญายตนเนวสญฺญานาสญฺญายตนปริกมฺมํ อิทฺธิปาโท นาม, เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อิทฺธิ นามฯ โสตาปตฺติมคฺคสฺส วิปสฺสนา อิทฺธิปาโท นาม, โสตาปตฺติมคฺโค อิทฺธิ นามฯ สกทาคามิ, อนาคามิ, อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนา อิทฺธิปาโท นาม, อรหตฺตมคฺโค อิทฺธิ นามฯ ปฏิลาเภนาปิ ทีเปตุํ วฏฺฏติเยวฯ ปฐมชฺฌานญฺหิ อิทฺธิปาโท นาม, ทุติยชฺฌานํ อิทฺธิ นาม; ทุติยชฺฌานํ อิทฺธิปาโท นาม, ตติยชฺฌานํ อิทฺธิ นาม…เป.… อนาคามิมคฺโค อิทฺธิปาโท นาม, อรหตฺตมคฺโค อิทฺธิ นามฯ

เกนฏฺเฐน อิทฺธิ? เกนฏฺเฐน ปาโทติ? อิชฺฌนกฏฺเฐเนว อิทฺธิฯ ปติฏฺฐานฏฺเฐเนว ปาโทฯ เอวมิธาปิ อิทฺธีติ วา ปาโทติ วา น อญฺญสฺส กสฺสจิ อธิวจนํ, สมฺปยุตฺตกานํ จตุนฺนํ ขนฺธานํเยว อธิวจนนฺติฯ เอวํ วุตฺเต ปน อิทมาหํสุ – จตุนฺนํ ขนฺธานเมว อธิวจนํ ภเวยฺย, ยทิ สตฺถา ปรโต อุตฺตรจูฬภาชนียํ นาม น อาหเรยฺยฯ อุตฺตรจูฬภาชนีเย ปน ‘‘ฉนฺโทเยว ฉนฺทิทฺธิปาโท, วีริยเมว, จิตฺตเมว, วีมํสาว วีมํสิทฺธิปาโท’’ติ กถิตํฯ เกจิ ปน ‘‘อิทฺธิ นาม อนิปฺผนฺนา, อิทฺธิปาโท นิปฺผนฺโน’’ติ วทิํสุฯ เตสํ วจนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อิทฺธีปิ อิทฺธิปาโทปิ ‘นิปฺผนฺโน ติลกฺขณพฺภาหโต’ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตํฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺตนฺตภาชนีเย โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา อิทฺธิปาทา กถิตาติฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนาฯ

2. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา

[444] อภิธมฺมภาชนียํ อุตฺตานตฺถเมวฯ นยา ปเนตฺถ คเณตพฺพาฯ ‘‘ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวตี’’ติ วุตฺตฏฺฐานสฺมิญฺหิ โลกุตฺตรานิ จตฺตาริ นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิฯ วีริยสมาธิอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ตถา อุตฺตรจูฬภาชนีเย ฉนฺทิทฺธิปาเท จตฺตาริ นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิ, วีริยจิตฺตวีมํสิทฺธิปาเท จตฺตาริ จตฺตารีติ สพฺพานิปิ อฏฺฐนฺนํ จตุกฺกานํ วเสน ทฺวตฺติํส นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิฯ เอวเมตํ นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรานํเยว อิทฺธิปาทานํ วเสน ทฺวตฺติํสนยสหสฺสปฺปฏิมณฺฑิตํ อภิธมฺมภาชนียํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[462] ปญฺหาปุจฺฉเก ปาฬิอนุสาเรเนว อิทฺธิปาทานํ กุสลาทิภาโว เวทิตพฺโพฯ อารมฺมณตฺติเกสุ ปน สพฺเพเปเต อปฺปมาณํ นิพฺพานํ อารพฺภ ปวตฺติโต อปฺปมาณารมฺมณา เอว, น มคฺคารมฺมณา; สหชาตเหตุวเสน ปน มคฺคเหตุกา, น มคฺคาธิปติโนฯ จตฺตาโร หิ อธิปตโย อญฺญมญฺญํ ครุํ น กโรนฺติฯ กสฺมา? สยํ เชฏฺฐกตฺตาฯ ยถา หิ สมชาติกา สมวยา สมถามา สมสิปฺปา จตฺตาโร ราชปุตฺตา อตฺตโน อตฺตโน เชฏฺฐกตาย อญฺญมญฺญสฺส อปจิติํ น กโรนฺติ, เอวมิเมปิ จตฺตาโร อธิปตโย ปาฏิเยกฺกํ ปาฏิเยกฺกํ เชฏฺฐกธมฺมตาย อญฺญมญฺญํ ครุํ น กโรนฺตีติ เอกนฺเตเนว น มคฺคาธิปติโนฯ อตีตาทีสุ เอการมฺมณภาเวปิ น วตฺตพฺพาฯ นิพฺพานสฺส ปน พหิทฺธาธมฺมตฺตา พหิทฺธารมฺมณา นาม โหนฺตีติฯ เอวเมตสฺมิํ ปญฺหาปุจฺฉเก นิพฺพตฺติตโลกุตฺตราว อิทฺธิปาทา กถิตาฯ สมฺมาสมฺพุทฺเธน หิ สุตฺตนฺตภาชนียสฺมิํเยว โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา อิทฺธิปาทา กถิตา, อภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉเกสุ ปน โลกุตฺตราเยวาติฯ เอวมยํ อิทฺธิปาทวิภงฺโคปิ เตปริวฏฺฏํ นีหริตฺวาว ทสฺสิโตติฯ

สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย

อิทฺธิปาทวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. โพชฺฌงฺควิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา