กปฺปฏฺฐิติกอสงฺขาริกสสงฺขาริกเภทํ โลภสหคตาทีสุ จ ทิฏฺฐิสมฺปยุตฺตาทิเภทํ สพฺพํ โอฬาริกทุกนิทฺเทเส วิตฺถาริตวเสน อนุคนฺตฺวา เอเกกโกฏฺฐาสเวทนา ตํตํโกฏฺฐาสเวทนาย เอว สนฺติเก, อิตรา อิตราย ทูเรติ เวทิตพฺพาติฯ

อยํ เวทนากฺขนฺธนิทฺเทโสฯ

3. สญฺญากฺขนฺธนิทฺเทโส

[14] สญฺญากฺขนฺธนิทฺเทเส ยา กาจิ สญฺญาติ จตุภูมิกสญฺญํ ปริยาทิยติฯ จกฺขุสมฺผสฺสชา สญฺญาติอาทีนิ อตีตาทิวเสน นิทฺทิฏฺฐสญฺญํ สภาวโต ทสฺเสตุํ วุตฺตานิฯ ตตฺถ จกฺขุสมฺผสฺสโต จกฺขุสมฺผสฺสสฺมิํ วา ชาตา จกฺขุสมฺผสฺสชา นามฯ เสสาสุปิ เอเสว นโย ฯ เอตฺถ จ ปุริมา ปญฺจ จกฺขุปสาทาทิวตฺถุกาวฯ มโนสมฺผสฺสชา หทยวตฺถุกาปิ อวตฺถุกาปิฯ สพฺพา จตุภูมิกสญฺญาฯ

[17] โอฬาริกทุกนิทฺเทเส ปฏิฆสมฺผสฺสชาติ สปฺปฏิเฆ จกฺขุปสาทาทโย วตฺถุํ กตฺวา สปฺปฏิเฆ รูปาทโย อารพฺภ อุปฺปนฺโน ผสฺโส ปฏิฆสมฺผสฺโส นามฯ ตโต ตสฺมิํ วา ชาตา ปฏิฆสมฺผสฺสชา นามฯ จกฺขุสมฺผสฺสชา สญฺญา…เป.… กายสมฺผสฺสชา สญฺญาติปิ ตสฺสาเยว วตฺถุโต นามํฯ รูปสญฺญา…เป.… โผฏฺฐพฺพสญฺญาติปิ ตสฺสาเยว อารมฺมณโต นามํฯ อิทํ ปน วตฺถารมฺมณโต นามํฯ สปฺปฏิฆานิ หิ วตฺถูนิ นิสฺสาย, สปฺปฏิฆานิ จ อารมฺมณานิ อารพฺภ อุปฺปตฺติโต เอสา ปฏิฆสมฺผสฺสชา สญฺญาติ วุตฺตาฯ มโนสมฺผสฺสชาติปิ ปริยาเยน เอติสฺสา นามํ โหติเยวฯ จกฺขุวิญฺญาณญฺหิ มโน นามฯ เตน สหชาโต ผสฺโส มโนสมฺผสฺโส นามฯ ตสฺมิํ มโนสมฺผสฺเส, ตสฺมา วา มโนสมฺผสฺสา ชาตาติ มโนสมฺผสฺสชาฯ ตถา โสตฆานชิวฺหากายวิญฺญาณํ มโน นามฯ เตน สหชาโต ผสฺโส มโนสมฺผสฺโส นามฯ ตสฺมิํ มโนสมฺผสฺเส, ตสฺมา วา มโนสมฺผสฺสา ชาตาติ มโนสมฺผสฺสชาฯ

อธิวจนสมฺผสฺสชา สญฺญาติปิ ปริยาเยน เอติสฺสา นามํ โหติเยวฯ ตโย หิ อรูปิโน ขนฺธา สยํ ปิฏฺฐิวฏฺฏกา หุตฺวา อตฺตนา สหชาตาย สญฺญาย อธิวจนสมฺผสฺสชา สญฺญาติปิ นามํ กโรนฺติฯ นิปฺปริยาเยน ปน ปฏิฆสมฺผสฺสชา สญฺญา นาม ปญฺจทฺวาริกสญฺญา , อธิวจนสมฺผสฺสชา สญฺญา นาม มโนทฺวาริกสญฺญาฯ

ตตฺถ ปญฺจทฺวาริกสญฺญา โอโลเกตฺวาปิ ชานิตุํ สกฺกาติ โอฬาริกาฯ รชฺชิตฺวา อุปนิชฺฌายนฺตญฺหิ ‘รชฺชิตฺวา อุปนิชฺฌายตี’ติ, กุชฺฌิตฺวา อุปนิชฺฌายนฺตํ ‘กุชฺฌิตฺวา อุปนิชฺฌายตี’ติ โอโลเกตฺวาว ชานนฺติฯ

ตตฺริทํ วตฺถุ – ทฺเว กิร อิตฺถิโย นิสีทิตฺวา สุตฺตํ กนฺตนฺติฯ ทฺวีสุ ทหเรสุ คาเม จรนฺเตสุ เอโก ปุรโต คจฺฉนฺโต เอกํ อิตฺถิํ โอโลเกสิฯ อิตรา ตํ ปุจฺฉิ ‘กสฺมา นุ โข ตํ เอโส โอโลเกสี’ติ? ‘น เอโส ภิกฺขุ มํ วิสภาคจิตฺเตน โอโลเกสิ, กนิฏฺฐภคินีสญฺญาย ปน โอโลเกสี’ติฯ เตสุปิ คาเม จริตฺวา อาสนสาลาย นิสินฺเนสุ อิตโร ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ – ‘ตยา สา อิตฺถี โอโลกิตา’ติ? ‘อาม โอโลกิตา’ฯ ‘กิมตฺถายา’ติ? ‘มยฺหํ ภคินีสริกฺขตฺตา ตํ โอโลเกสิ’นฺติ อาหฯ เอวํ ปญฺจทฺวาริกสญฺญา โอโลเกตฺวาปิ ชานิตุํ สกฺกาติ เวทิตพฺพาฯ สา ปเนสา ปสาทวตฺถุกา เอวฯ เกจิ ปน ชวนปฺปวตฺตาติ ทีเปนฺติฯ มโนทฺวาริกสญฺญา ปน เอกมญฺเจ วา เอกปีเฐ วา นิสีทิตฺวาปิ อญฺญํ จินฺเตนฺตํ วิตกฺเกนฺตญฺจ ‘กิํ จินฺเตสิ, กิํ วิตกฺเกสี’ติ ปุจฺฉิตฺวา ตสฺส วจนวเสเนว ชานิตพฺพโต สุขุมาฯ เสสํ เวทนากฺขนฺธสทิสเมวาติฯ

อยํ สญฺญากฺขนฺธนิทฺเทโสฯ

4. สงฺขารกฺขนฺธนิทฺเทโส

[20] สงฺขารกฺขนฺธนิทฺเทเส เย เกจิ สงฺขาราติ จตุภูมิกสงฺขาเร ปริยาทิยติฯ จกฺขุสมฺผสฺสชา เจตนาติอาทีนิ อตีตาทิวเสน นิทฺทิฏฺฐสงฺขาเร สภาวโต ทสฺเสตุํ วุตฺตานิฯ จกฺขุสมฺผสฺสชาติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนวฯ เจตนาติ เหฏฺฐิมโกฏิยา ปธานสงฺขารวเสน วุตฺตํฯ เหฏฺฐิมโกฏิยา หิ อนฺตมโส จกฺขุวิญฺญาเณน สทฺธิํ ปาฬิยํ อาคตา จตฺตาโร สงฺขารา อุปฺปชฺชนฺติฯ เตสุ เจตนา ปธานา อายูหนฏฺเฐน ปากฏตฺตาฯ ตสฺมา อยเมว คหิตาฯ ตํสมฺปยุตฺตสงฺขารา ปน ตาย คหิตาย คหิตาว โหนฺติฯ อิธาปิ ปุริมา ปญฺจ จกฺขุปสาทาทิวตฺถุกาวฯ มโนสมฺผสฺสชา หทยวตฺถุกาปิ อวตฺถุกาปิฯ สพฺพา จตุภูมิกเจตนาฯ เสสํ เวทนากฺขนฺธสทิสเมวาติฯ

อยํ สงฺขารกฺขนฺธนิทฺเทโสฯ