ตณฺหา จ ปุริมสฺเสตฺถ, เอกธา โหติ ปจฺจโย;

สตฺตธา อฏฺฐธา วาปิ, โหติ เสสตฺตยสฺส สาฯ

เอตฺถ จ เอวํ เทสิเต อุปาทานจตุกฺเก ปุริมสฺส กามุปาทานสฺส กามตณฺหา อุปนิสฺสยวเสน เอกธาว ปจฺจโย โหติ ตณฺหาภินนฺทิเตสุ วิสเยสุ อุปฺปตฺติโตฯ เสสตฺตยสฺส ปน สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยสมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตเหตุวเสน สตฺตธา วา อุปนิสฺสเยน สห อฏฺฐธา วาปิ ปจฺจโย โหติฯ ยทา จ สา อุปนิสฺสยวเสน ปจฺจโย โหติ ตทา อสหชาตาว โหตีติฯ

ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานปทนิทฺเทโสฯ

ภวปทนิทฺเทโส

[234] อุปาทานปจฺจยา ภวนิทฺเทเส –

อตฺถโต ธมฺมโต เจว, สาตฺถโต เภทสงฺคหา;

ยํ ยสฺส ปจฺจโย เจว, วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

ตตฺถ ภวตีติ ภโวฯ ทุวิเธนาติ ทฺวีหิ อากาเรหิ ปวตฺติโตติ อตฺโถฯ อถวา ทุวิเธนาติ ปจฺจเต กรณวจนํ, ทุวิโธติ วุตฺตํ โหติฯ อตฺถีติ สํวิชฺชติฯ กมฺมเมว ภโว กมฺมภโวฯ อุปปตฺติเยว ภโว อุปปตฺติภโวฯ เอตฺถ จ อุปปตฺติ ภวตีติ ภโวฯ กมฺมํ ปน ยถา สุขการณตฺตา ‘‘สุโข พุทฺธานมุปฺปาโท’’ติ (ธ. ป. 194) วุตฺโต, เอวํ ภวการณตฺตา ผลโวหาเรน ภโวติ เวทิตพฺพํฯ ตตฺถ กตโม กมฺมภโวติ เตสุ ทฺวีสุ ภเวสุ โย กมฺมภโวติ วุตฺโต, โส กตโมติ อตฺโถฯ ปุญฺญาภิสงฺขาราทโย วุตฺตตฺถา เอวฯ สพฺพนฺติ อนวเสสํฯ ภวํ คจฺฉติ คเมติ จาติ ภวคามิฯ อิมินา โลกุตฺตรํ ปฏิกฺขิปติฯ อยญฺหิ วฏฺฏกถา, ตญฺจ วิวฏฺฏนิสฺสิตนฺติฯ กรียตีติ กมฺมํฯ

กามภวาทีสุ กามสงฺขาโต ภโว กามภโวฯ เอส นโย รูปารูปภเวสุฯ สญฺญาวตํ ภโว, สญฺญา วา เอตฺถ ภเว อตฺถีติ สญฺญาภโวฯ วิปริยาเยน อสญฺญาภโวฯ