เอโก ปเนกายตน-ปฺปภโว อิติ ทีปิโต;

ผสฺโสยํ เอกวจน-นิทฺเทเสนิธ ตาทินาฯ

‘เอกวจนนิทฺเทเสนา’ติ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ อิมินา หิ เอกวจนนิทฺเทเสน อเนเกหิ อายตเนหิ เอโก ผสฺโส โหตีติ ตาทินา ทีปิโตติ อตฺโถฯ อายตเนสุ ปน –

ฉธา ปญฺจ ตโต เอกํ, นวธา พาหิรานิ ฉ;

ยถาสมฺภวเมตสฺส, ปจฺจยตฺเต วิภาวเยฯ

ตตฺรายํ วิภาวนา – จกฺขายตนาทีนิ ตาว ปญฺจ จกฺขุสมฺผสฺสาทิเภทโต ปญฺจวิธสฺส ผสฺสสฺส นิสฺสยปุเรชาตอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน ฉธา ปจฺจยา โหนฺติฯ ตโต ปรํ เอกํ วิปากมนายตนํ อเนกเภทสฺส วิปากมโนสมฺผสฺสสฺส สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากอาหารอินฺทฺริยสมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน นวธา ปจฺจโย โหติฯ พาหิเรสุ ปน รูปายตนํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณปุเรชาตอตฺถิอวิคตวเสน จตุธา ปจฺจโย โหติฯ ตถา สทฺทายตนาทีนิ โสตสมฺผสฺสาทีนํฯ มโนสมฺผสฺสสฺส ปน ตานิ ธมฺมายตนญฺจ ตถา จ อารมฺมณปจฺจยมตฺเตเนว จาติ เอวํ พาหิรานิ ฉ ยถาสมฺภวเมตสฺส ปจฺจยตฺเต วิภาวเยติฯ

สฬายตนปจฺจยา ผสฺสปทนิทฺเทโสฯ

เวทนาปทนิทฺเทโส

[231] ผสฺสปจฺจยา เวทนานิทฺเทเส –

ทฺวารโต เวทนา วุตฺตา, จกฺขุสมฺผสฺสชาทิกา;

ฉเฬว ตา ปเภเทน, เอกูนนวุตี มตาฯ

จกฺขุสมฺผสฺสชาเวทนาติอาทินา หิ นเยน ปาฬิยํ อิมา จกฺขุสมฺผสฺสชาทิกา ทฺวารโต ฉเฬว เวทนา วุตฺตาฯ ตา ปน ปเภเทน เอกูนนวุติยา จิตฺเตหิ สมฺปยุตฺตตฺตา เอกูนนวุตีติ มตาฯ

เวทนาสุ ปเนตาสุ, อิธ พาตฺติํส เวทนา;

วิปากจิตฺตยุตฺตาว, อธิปฺเปตาติ ภาสิตาฯ

อฏฺฐธา ตตฺถ ปญฺจนฺนํ, ปญฺจทฺวารมฺหิ ปจฺจโย;

เสสานํ เอกธา ผสฺโส, มโนทฺวาเรปิ โส ตถาฯ

ตตฺถ หิ ปญฺจทฺวาเร จกฺขุปสาทาทิวตฺถุกานํ ปญฺจนฺนํ เวทนานํ จกฺขุสมฺผสฺสาทิโก ผสฺโส สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากอาหารสมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน อฏฺฐธา ปจฺจโย โหติฯ เสสานํ ปน เอเกกสฺมิํ ทฺวาเร สมฺปฏิจฺฉนสนฺตีรณตทารมฺมณวเสน ปวตฺตานํ กามาวจรวิปากเวทนานํ จกฺขุสมฺผสฺสาทิโก ผสฺโส อุปนิสฺสยวเสน เอกธาว ปจฺจโย โหติฯ

‘มโนทฺวาเรปิ โส ตถา’ติ มโนทฺวาเรปิ หิ ตทารมฺมณวเสน ปวตฺตานํ กามาวจรวิปากเวทนานํ โส สหชาตมโนสมฺผสฺสสงฺขาโต ผสฺโส ตเถว อฏฺฐธา ปจฺจโย โหติ, ปฏิสนฺธิภวงฺคจุติวเสน จ ปวตฺตานํ เตภูมกวิปากเวทนานมฺปิฯ ยา ปเนตา มโนทฺวาเร ตทารมฺมณวเสน ปวตฺตา กามาวจรเวทนา, ตาสํ มโนทฺวาเร อาวชฺชนสมฺปยุตฺโต มโนสมฺผสฺโส อุปนิสฺสยวเสน เอกธา ปจฺจโย โหตีติฯ

ผสฺสปจฺจยา เวทนาปทนิทฺเทโสฯ

ตณฺหาปทนิทฺเทโส

[232] เวทนาปจฺจยา ตณฺหานิทฺเทเส –

รูปตณฺหาทิเภเทน, ฉ ตณฺหา อิธ ทีปิตา;

เอเกกา ติวิธา ตตฺถ, ปวตฺตาการโต มตาฯ

อิมสฺมิญฺหิ เวทนาปจฺจยา ตณฺหานิทฺเทเส ‘เสฏฺฐิปุตฺโต พฺราหฺมณปุตฺโต’ติ ปิติโต นามวเสน ปุตฺโต วิย อิมา รูปตณฺหา…เป.… ธมฺมตณฺหาติ อารมฺมณโต นามวเสน ฉ ตณฺหา ทีปิตา ปกาสิตา กถิตาติ อตฺโถฯ ตตฺถ รูเป ตณฺหา รูปตณฺหาติ อิมินา นเยน ปทตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

ตาสุ จ ปน ตณฺหาสุ เอเกกา ตณฺหา ปวตฺติอาการโต กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหาติ เอวํ ติวิธา มตาฯ