ปฏิสนฺธิปวตฺตีนํ , วเสเนเต ภวาทิสุ;

วิชานิตพฺพา สงฺขารา, ยถา เยสญฺจ ปจฺจยาติฯ

สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณปทนิทฺเทโสฯ

นามรูปปทนิทฺเทโส

[228] วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนิทฺเทเส –

เทสนาเภทโต สพฺพ-ภวาทีสุ ปวตฺติโต;

สงฺคหา ปจฺจยนยา, วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

‘เทสนาเภทโต’ติ ‘‘ตตฺถ กตมํ รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูป’’นฺติ (สํ. นิ. 2.2; ม. นิ. 1.100) เอวํ ตาว สุตฺตนฺเต จ อิธ รูปปทสฺส อเภทโต เอกสทิสา เทสนา กตา; นามปทสฺส ปน เภทโตฯ

สุตฺตนฺตสฺมิญฺหิ ‘‘ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนา สญฺญา เจตนา ผสฺโส มนสิกาโร’’ติ วุตฺตํฯ อิธ ‘‘เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ’’ติฯ ตตฺถ หิ ยมฺปิ จกฺขุวิญฺญาณปจฺจยา นามํ อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนญฺจ จิตฺตสฺส ฐิติ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายูติ เอวํ อญฺญธมฺมสนฺนิสฺสเยน อคฺคเหตพฺพโต ปากฏํ, ตํ ทสฺเสนฺโต เจตนาผสฺสมนสิการวเสน สงฺขารกฺขนฺธํ ติธา ภินฺทิตฺวา ทฺวีหิ ขนฺเธหิ สทฺธิํ เทเสสิฯ อิธ ปน ตตฺถ วุตฺตญฺจ อวุตฺตญฺจ สพฺพํ นามํ สงฺคณฺหนฺโต ‘‘ตโย ขนฺธา – เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ’’ติ อาหฯ

กิํ ปน อิเม ตโย ขนฺธาว นามํ, วิญฺญาณํ นามํ นาม น โหตีติ? โน น โหติฯ ตสฺมิํ ปน วิญฺญาเณ คยฺหมาเน นามวิญฺญาณสฺส จ ปจฺจยวิญฺญาณสฺส จาติ ทฺวินฺนํ วิญฺญาณานํ สหภาโว อาปชฺชติฯ ตสฺมา วิญฺญาณํ ปจฺจยฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ปจฺจยนิพฺพตฺตํ นามํ ทสฺเสตุํ ตโยว ขนฺธา วุตฺตาติฯ เอวํ ตาว ‘เทสนาเภทโต’ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

‘สพฺพภวาทีสุ ปวตฺติโต’ติ เอตฺถ ปน นามํ เอกํ สตฺตาวาสํ ฐเปตฺวา สพฺพภวโยนิคติวิญฺญาณฏฺฐิติเสสสตฺตาวาเสสุ ปวตฺตติฯ