เมนู

อวิชฺชาปทนิทฺเทโส

[226] อิทานิ นิทฺเทสวารวเสน วิตฺถารกถา โหติฯ ‘‘อวิชฺชา ปจฺจยา สงฺขารา’’ติ หิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อวิชฺชาปจฺจเยสุ สงฺขาเรสุ ทสฺเสตพฺเพสุ ยสฺมา ปุตฺเต กเถตพฺเพ ปฐมํ ปิตา กถียติฯ เอวญฺหิ สติ ‘มิตฺตสฺส ปุตฺโต, ทตฺตสฺส ปุตฺโต’ติ ปุตฺโต สุกถิโต โหติฯ ตสฺมา เทสนากุสโล สตฺถา สงฺขารานํ ชนกตฺเถน ปิตุสทิสํ อวิชฺชํ ตาว ทสฺเสตุํ ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ทุกฺเข อญฺญาณนฺติอาทิมาหฯ

ตตฺถ ยสฺมา อยํ อวิชฺชา ทุกฺขสจฺจสฺส ยาถาวสรสลกฺขณํ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ น เทติ, ฉาเทตฺวา ปริโยนนฺธิตฺวา คนฺเถตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺมา ‘‘ทุกฺเข อญฺญาณ’’นฺติ วุจฺจติฯ ตถา ยสฺมา ทุกฺขสมุทยสฺส ทุกฺขนิโรธสฺส ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ยาถาวสรสลกฺขณํ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ น เทติ, ฉาเทตฺวา ปริโยนนฺธิตฺวา คนฺเถตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺมา ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญฺญาณนฺติ วุจฺจติฯ อิเมสุ จตูสุ ฐาเนสุ สุตฺตนฺติกปริยาเยน อญฺญาณํ อวิชฺชาติ กถิตํฯ

นิกฺเขปกณฺเฑ (ธ. ส. 1067) ปน อภิธมฺมปริยาเยน ‘‘ปุพฺพนฺเต อญฺญาณ’’นฺติ อปเรสุปิ จตูสุ ฐาเนสุ อญฺญาณํ คหิตํฯ ตตฺถ ปุพฺพนฺเตติ อตีโต อทฺธา, อตีตานิ ขนฺธธาตุอายตนานิฯ อปรนฺเตติ อนาคโต อทฺธา, อนาคตานิ ขนฺธธาตุอายตนานิฯ ปุพฺพนฺตาปรนฺเตติ ตทุภยํฯ อิทปฺปจฺจยตาติ สงฺขาราทีนํ การณานิ อวิชฺชาทีนิ องฺคานิฯ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนธมฺมาติ อวิชฺชาทีหิ นิพฺพตฺตา สงฺขาราทโย ธมฺมาฯ ตตฺรายํ อวิชฺชา ยสฺมา อตีตานํ ขนฺธาทีนํ ยาถาวสรสลกฺขณํ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ น เทติ, ฉาเทตฺวา ปริโยนนฺธิตฺวา คนฺเถตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺมา ‘‘ปุพฺพนฺเต อญฺญาณ’’นฺติ วุจฺจติฯ ตถา ยสฺมา อนาคตานํ ขนฺธาทีนํ, อตีตานาคตานํ ขนฺธาทีนํ อิทปฺปจฺจยตาย เจว ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนธมฺมานญฺจ ยาถาวสรสลกฺขณํ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ น เทติ, ฉาเทตฺวา ปริโยนนฺธิตฺวา คนฺเถตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺมา อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อญฺญาณนฺติ วุจฺจติฯ อิเมสุ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ อภิธมฺมปริยาเยน อญฺญาณํ อวิชฺชาติ กถิตํฯ

เอวํ กิํ กถิตํ โหติ? กิจฺจโต เจว ชาติโต จ อวิชฺชา กถิตา นาม โหติฯ กถํ ? อยญฺหิ อวิชฺชา อิมานิ อฏฺฐ ฐานานิ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ น เทตีติ กิจฺจโต กถิตา; อุปฺปชฺชมานาปิ อิเมสุ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ อุปฺปชฺชตีติ ชาติโตปิ กถิตาฯ