[220] นิทฺเทสวาเร ‘‘ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตาน’’นฺติอาทิ สพฺพํ ธมฺมสงฺคณิยํ ปทภาชเน (ธ. ส. อฏฺฐ. 595 อาทโย) วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ วีริยินฺทฺริยสมาธินฺทฺริยนิทฺเทสาทีสุ จ สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายาโม สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธีติอาทีนิ น วุตฺตานิฯ กสฺมา? สพฺพสงฺคาหกตฺตาฯ สพฺพสงฺคาหกานิ หิ อิธ อินฺทฺริยานิ กถิตานิฯ เอวํ สนฺเตเปตฺถ ทส อินฺทฺริยานิ โลกิยานิ กามาวจราเนว, ตีณิ โลกุตฺตรานิ, นว โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกานีติฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ

2. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา

[221] ปญฺหาปุจฺฉเก สพฺเพสมฺปิ อินฺทฺริยานํ กุสลาทิวิภาโค ปาฬินยานุสาเรเนว เวทิตพฺโพฯ

[223] อารมฺมณตฺติเกสุ ปน สตฺตินฺทฺริยา อนารมฺมณาติ จกฺขุโสตฆานชิวฺหากายอิตฺถิปุริสินฺทฺริยานิ สนฺธาย วุตฺตํฯ ชีวิตินฺทฺริยํ ปน อรูปมิสฺสกตฺตา อิธ อนาภฏฺฐํฯ ทฺวินฺทฺริยาติ ทฺเว อินฺทฺริยา; สุขทุกฺขทฺวยํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ตญฺหิ เอกนฺตปริตฺตารมฺมณํฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สิยา ปริตฺตารมฺมณํ, สิยา มหคฺคตารมฺมณนฺติ กามาวจรธมฺเม อารพฺภ ปวตฺติกาเล ปริตฺตารมฺมณํ โหติ , รูปาวจรารูปาวจเร ปน อารพฺภ ปวตฺติกาเล มหคฺคตารมฺมณํ, ปณฺณตฺติํ อารพฺภ ปวตฺติกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณํฯ นวินฺทฺริยา สิยา ปริตฺตารมฺมณาติ มนินฺทฺริยชีวิตินฺทฺริยโสมนสฺสินฺทฺริยอุเปกฺขินฺทฺริยานิ เจว สทฺธาทิปญฺจกญฺจ สนฺธาย อิทํ วุตฺตํฯ ชีวิตินฺทฺริยญฺหิ รูปมิสฺสกตฺตา อนารมฺมเณสุ รูปธมฺเมสุ สงฺคหิตมฺปิ อรูปโกฏฺฐาเสน สิยาปกฺเข สงฺคหิตํฯ

จตฺตาริ อินฺทฺริยานีติ สุขทุกฺขโทมนสฺสอญฺญาตาวินฺทฺริยานิฯ ตานิ หิ มคฺคารมฺมณตฺติเก น ภชนฺติฯ มคฺคเหตุกนฺติ สหชาตเหตุํ สนฺธาย วุตฺตํฯ วีริยวีมํสาเชฏฺฐกกาเล สิยา มคฺคาธิปติ, ฉนฺทจิตฺตเชฏฺฐกกาเล สิยา นวตฺตพฺพาฯ

ทสินฺทฺริยา สิยา อุปฺปนฺนา, สิยา อุปฺปาทิโนติ สตฺต รูปินฺทฺริยานิ ตีณิ จ วิปากินฺทฺริยานิ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ทสินฺทฺริยานิ โทมนสฺเสน สทฺธิํ เหฏฺฐา วุตฺตาเนวฯ ตตฺถ โทมนสฺสินฺทฺริยํ ปณฺณตฺติํ อารพฺภ ปวตฺติกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณํ, เสสานิ นิพฺพานปจฺจเวกฺขณกาเลปิฯ ตีณินฺทฺริยานิ พหิทฺธารมฺมณานีติ ตีณิ โลกุตฺตรินฺทฺริยานิฯ จตฺตารีติ สุขทุกฺขโสมนสฺสโทมนสฺสานิฯ ตานิ หิ อชฺฌตฺตธมฺเมปิ พหิทฺธาธมฺเมปิ อารพฺภ ปวตฺตนฺติฯ อฏฺฐินฺทฺริยาติ มนินฺทฺริยชีวิตินฺทฺริยอุเปกฺขินฺทฺริยานิ เจว สทฺธาทิปญฺจกญฺจฯ ตตฺถ อากิญฺจญฺญายตนกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณตา เวทิตพฺพาฯ

อิติ อิมสฺมิมฺปิ ปญฺหาปุจฺฉเก ทสินฺทฺริยานิ กามาวจรานิ, ตีณิ โลกุตฺตรานิ, นว โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาเนว กถิตานีติฯ อยมฺปิ อภิธมฺมภาชนีเยน สทฺธิํ เอกปริจฺเฉโทว โหติฯ อยํ ปน อินฺทฺริยวิภงฺโค ทฺเวปริวฏฺฏํ นีหริตฺวา ภาเชตฺวา ทสฺสิโตติฯ

สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย

อินฺทฺริยวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียํ อุทฺเทสวารวณฺณนา