เมนู

2. สมุทยสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา

[203] สมุทยสจฺจนิทฺเทเส ยายํ ตณฺหาติ ยา อยํ ตณฺหาฯ โปโนพฺภวิกาติ ปุนพฺภวกรณํ ปุโนพฺภโว, ปุโนพฺภโว สีลมสฺสาติ โปโนพฺภวิกาฯ อปิจ ปุนพฺภวํ เทติ, ปุนพฺภวาย สํวตฺตติ, ปุนปฺปุนํ ภเว นิพฺพตฺเตตีติ โปโนพฺภวิกาฯ สา ปเนสา ปุนพฺภวสฺส ทายิกาปิ อตฺถิ อทายิกาปิ, ปุนพฺภวาย สํวตฺตนิกาปิ อตฺถิ อสํวตฺตนิกาปิ, ทินฺนาย ปฏิสนฺธิยา อุปธิเวปกฺกมตฺตาปิฯ สา ปุนพฺภวํ ททมานาปิ อททมานาปิ, ปุนพฺภวาย สํวตฺตมานาปิ อสํวตฺตมานาปิ, ทินฺนาย ปฏิสนฺธิยา อุปธิเวปกฺกมตฺตาปิ โปโนพฺภวิกา เอวาติ นามํ ลภติฯ อภินนฺทนสงฺขาเตน นนฺทิราเคน สหคตาติ นนฺทิราคสหคตา, นนฺทิราเคน สทฺธิํ อตฺถโต เอกตฺตเมว คตาติ วุตฺตํ โหติฯ ตตฺรตตฺราภินนฺทินีติ ยตฺร ยตฺร อตฺตภาโว ตตฺรตตฺราภินนฺทินี, รูปาทีสุ วา อารมฺมเณสุ ตตฺรตตฺราภินนฺทินี; รูปาภินนฺทินี สทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพธมฺมาภินนฺทินีติ อตฺโถฯ เสยฺยถิทนฺติ นิปาโต; ตสฺส สา กตมาติ เจติ อตฺโถฯ กามตณฺหาติ กาเม ตณฺหา กามตณฺหา; ปญฺจกามคุณิกราคสฺเสตํ อธิวจนํฯ ภเว ตณฺหา ภวตณฺหา; ภวปตฺถนาวเสน อุปฺปนฺนสฺส สสฺสตทิฏฺฐิสหคตสฺส รูปารูปภวราคสฺส จ ฌานนิกนฺติยา เจตํ อธิวจนํฯ วิภเว ตณฺหา วิภวตณฺหา; อุจฺเฉททิฏฺฐิสหคตสฺส ราคสฺเสตํ อธิวจนํฯ

อิทานิ ตสฺสา ตณฺหาย วตฺถุํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ สา โข ปเนสาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุปฺปชฺชตีติ ชายติฯ นิวิสตีติ ปุนปฺปุนํ ปวตฺติวเสน ปติฏฺฐหติฯ ยํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปนฺติ ยํ โลกสฺมิํ ปิยสภาวญฺเจว มธุรสภาวญฺจฯ

จกฺขุํ โลเกติอาทีสุ โลกสฺมิญฺหิ จกฺขาทีสุ มมตฺเตน อภินิวิฏฺฐา สตฺตา สมฺปตฺติยํ ปติฏฺฐิตา อตฺตโน จกฺขุํ อาทาสาทีสุ นิมิตฺตคฺคหณานุสาเรน วิปฺปสนฺนปญฺจปสาทํ สุวณฺณวิมาเน อุคฺฆาฏิตมณิสีหปญฺชรํ วิย มญฺญนฺติ, โสตํ รชตปนาฬิกํ วิย ปามงฺคสุตฺตกํ วิย จ มญฺญนฺติ, ตุงฺคนาสาติ ลทฺธโวหารํ ฆานํ วฏฺเฏตฺวา ฐปิตหริตาลวฏฺฏิํ วิย มญฺญนฺติ, ชิวฺหํ รตฺตกมฺพลปฏลํ วิย มุทุสินิทฺธมธุรรสทํ มญฺญนฺติ, กายํ สาลลฏฺฐิํ วิย สุวณฺณโตรณํ วิย จ มญฺญนฺติ, มนํ อญฺเญสํ มเนน อสทิสํ อุฬารํ มญฺญนฺติ, รูปํ สุวณฺณกณิการปุปฺผาทิวณฺณํ วิย , สทฺทํ มตฺตกรวีกโกกิลมนฺทธมิตมณิวํสนิคฺโฆสํ วิย, อตฺตนา ปฏิลทฺธานิ จตุสมุฏฺฐานิกคนฺธารมฺมณาทีนิ ‘กสฺส อญฺญสฺส เอวรูปานิ อตฺถี’ติ มญฺญนฺติฯ เตสํ เอวํ มญฺญมานานํ ตานิ จกฺขาทีนิ ปิยรูปานิ เจว โหนฺติ สาตรูปานิ จฯ อถ เนสํ ตตฺถ อนุปฺปนฺนา เจว ตณฺหา อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนา จ ปุนปฺปุนํ ปวตฺติวเสน นิวิสติฯ ตสฺมา ภควา – ‘‘จกฺขุํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํฯ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชตี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุปฺปชฺชมานาติ ยทา อุปฺปชฺชติ ตทา เอตฺถ อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถฯ เอส นโย สพฺพตฺถาปีติฯ

สมุทยสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. นิโรธสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา

[204] นิโรธสจฺจนิทฺเทเส โย ตสฺสาเยว ตณฺหายาติ เอตฺถ ‘โย ตสฺเสว ทุกฺขสฺสา’ติ วตฺตพฺเพ ยสฺมา สมุทยนิโรเธเนว ทุกฺขํ นิรุชฺฌติ โน อญฺญถา, ยถาห –

‘‘ยถาปิ มูเล อนุปทฺทเว ทฬฺเห,

ฉินฺโนปิ รุกฺโข ปุนเรว รูหติ;

เอวมฺปิ ตณฺหานุสเย อนูหเต,

นิพฺพตฺตติ ทุกฺขมิทํ ปุนปฺปุน’’นฺติฯ (ธ. ป. 338);

ตสฺมา ตํ ทุกฺขนิโรธํ ทสฺเสนฺโต สมุทยนิโรเธน ทสฺเสตุํ เอวมาหฯ สีหสมานวุตฺติโน หิ ตถาคตาฯ เต ทุกฺขํ นิโรเธนฺตา ทุกฺขนิโรธญฺจ ทสฺเสนฺตา เหตุมฺหิ ปฏิปชฺชนฺติ, น ผเลฯ สุวานวุตฺติโน ปน อญฺญติตฺถิยาฯ เต ทุกฺขํ นิโรเธนฺตา ทุกฺขนิโรธญฺจ ทสฺเสนฺตา อตฺตกิลมถานุโยเคน เจว ตสฺเสว จ เทสนาย ผเล ปฏิปชฺชนฺติ, น เหตุมฺหีติฯ สีหสมานวุตฺติตาย สตฺถา เหตุมฺหิ ปฏิปชฺชนฺโต โย ตสฺสาเยวาติอาทิมาหฯ

ตตฺถ ตสฺสาเยวาติ ยา สา อุปฺปตฺติ นิเวสวเสน เหฏฺฐา ปกาสิตา ตสฺสาเยวฯ