กามาวจรกุสลปทภาชนียํ

[1] อิทานิ ยถานิกฺขิตฺตาย มาติกาย สงฺคหิเต ธมฺเม ปเภทโต ทสฺเสตุํ กตเม ธมฺมา กุสลาติ อิทํ ปทภาชนียํ อารทฺธํฯ ตตฺถ ยเทตํ ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหตีติ ปฐมํ กามาวจรกุสลํ ทสฺสิตํ, ตสฺส ตาว นิทฺเทเส ธมฺมววตฺถานวาโร สงฺคหวาโร สุญฺญตวาโรติ ตโย มหาวารา โหนฺติฯ เตสุ ธมฺมววตฺถานวาโร อุทฺเทสนิทฺเทสวเสน ทฺวิธา ฐิโตฯ เตสุ อุทฺเทสวารสฺส ปุจฺฉา, สมยนิทฺเทโส, ธมฺมุทฺเทโส, อปฺปนาติ จตฺตาโร ปริจฺเฉทาฯ เตสุ ‘กตเม ธมฺมา กุสลา’ติ อยํ ปุจฺฉา นามฯ ‘ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ…เป.… ตสฺมิํ สมเย’ติ อยํ สมยนิทฺเทโส นามฯ ‘ผสฺโส โหติ…เป.… อวิกฺเขโป โหตี’ติ อยํ ธมฺมุทฺเทโส นามฯ ‘เย วา ปน ตสฺมิํ สมเย อญฺเญปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา อิเม ธมฺมา กุสลา’ติ อยํ อปฺปนา นามฯ

เอวํ จตูหิ ปริจฺเฉเทหิ ฐิตสฺส อุทฺเทสวารสฺส ยฺวายํ ปฐโม ปุจฺฉาปริจฺเฉโท, ตตฺถ ‘กตเม ธมฺมา กุสลา’ติ อยํ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ ปญฺจวิธาหิ ปุจฺฉา – อทิฏฺฐโชตนาปุจฺฉา, ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา, วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา, อนุมติปุจฺฉา, กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติฯ ตาสํ อิทํ นานตฺตํ –

กตมา อทิฏฺฐโชตนาปุจฺฉา? ปกติยา ลกฺขณํ อญฺญาตํ โหติ, อทิฏฺฐํ อตุลิตํ อตีริตํ อวิภูตํ อวิภาวิตํฯ ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ตุลนาย ตีรณาย วิภูตตฺถาย วิภาวนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติฯ อยํ อทิฏฺฐโชตนาปุจฺฉา (มหานิ. 150; จูฬนิ. ปุณฺณกมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 12)ฯ

กตมา ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา? ปกติยา ลกฺขณํ ญาตํ โหติ, ทิฏฺฐํ ตุลิตํ ตีริตํ วิภูตํ วิภาวิตํ, โส อญฺเญหิ ปณฺฑิเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติฯ อยํ ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา (มหานิ. 150; จูฬนิ. ปุณฺณกมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 12)ฯ