[1044] อตีตตฺติกนิทฺเทเส อตีตาติ ขณตฺตยํ อติกฺกนฺตาฯ นิรุทฺธาติ นิโรธปฺปตฺตาฯ วิคตาติ วิภวํ คตา, วิคจฺฉิตา วาฯ วิปริณตาติ ปกติวิชหเนน วิปริณามํ คตาฯ นิโรธสงฺขาตํ อตฺถํ คตาติ อตฺถงฺคตาฯ อพฺภตฺถงฺคตาติ อุปสคฺเคน ปทํ วฑฺฒิตํฯ อุปฺปชฺชิตฺวา วิคตาติ นิพฺพตฺติตฺวา วิคจฺฉิตาฯ ปุน อตีตวจเน การณํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ ปรโต อนาคตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อตีตํเสน สงฺคหิตาติ อตีตโกฏฺฐาเสน คณนํ คตาฯ กตเม เตติ? รูปํ เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณํฯ ปรโต อนาคตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[1047] อตีตารมฺมณตฺติกนิทฺเทเส อตีเต ธมฺเม อารพฺภาติอาทีสุ ปริตฺตมหคฺคตาว ธมฺมา เวทิตพฺพาฯ เต หิ อตีตาทีนิ อารพฺภ อุปฺปชฺชนฺติฯ

[1050] อชฺฌตฺตตฺติกนิทฺเทเส เตสํ เตสนฺติ ปททฺวเยน สพฺพสตฺเต ปริยาทิยติฯ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตนฺติ อุภยํ นิยกชฺฌตฺตาธิวจนํฯ นิยตาติ อตฺตนิ ชาตาฯ ปาฏิปุคฺคลิกาติ ปาฏิเยกฺกสฺส ปาฏิเยกฺกสฺส ปุคฺคลสฺส สนฺตกาฯ อุปาทิณฺณาติ สรีรฏฺฐกาฯ เต หิ กมฺมนิพฺพตฺตา วา โหนฺตุ มา วา, อาทินฺนคหิตปรามฏฺฐวเสน ปน อิธ อุปาทิณฺณาติ วุตฺตาฯ

[1051] ปรสตฺตานนฺติ อตฺตานํ ฐเปตฺวา อวเสสสตฺตานํฯ ปรปุคฺคลานนฺติ ตสฺเสว เววจนํฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตสทิสเมวฯ ตทุภยนฺติ ตํ อุภยํฯ

[1053] อชฺฌตฺตารมฺมณตฺติกสฺส ปฐมปเท ปริตฺตมหคฺคตา ธมฺมา เวทิตพฺพาฯ ทุติเย อปฺปมาณาปิฯ ตติเย ปริตฺตมหคฺคตาวฯ อปฺปมาณา ปน กาเลน พหิทฺธา กาเลน อชฺฌตฺตํ อารมฺมณํ น กโรนฺติฯ สนิทสฺสนตฺติกนิทฺเทโส อุตฺตาโนเยวาติฯ

ทุกนิกฺเขปกถา

[1062] ทุเกสุ อโทสนิทฺเทเส เมตฺตายนวเสน เมตฺติฯ เมตฺตากาโร เมตฺตายนาฯ